Jednostki, a nawet całe grupy społeczne pozbawione możliwości kontaktu ze światem, jak miało to miejsce np. w Afganistanie, gdzie zabronione było używanie telefonu, radia, telewizji, pozbawione są jednocześnie możliwości jakiegokolwiek rozwoju, od intelektualnego poczynając, na ekonomicznym kończąc. Z drugiej jednak strony widać, jak wielką władzę nad życiem i duszą człowieka ma ten, od kogo zależą środki komunikowania społecznego. Może on manipulować intelektem, wierzeniami, postawami całego narodu. Widać to było dokładnie w czasach wojen i systemów totalitarnych. Problem ten dotyczy również naszych czasów.
Zastanówmy się, jakie są skutki rozwoju technik komunikacji na życie człowieka. Oczywiście, najpierw trzeba sobie wyjaśnić lepiej samo pojęcie komunikacja. Nie jest ono jednoznaczne. W naszej kulturze termin ten oznacza różnorodność zjawisk.
Komunikacja to dialog interpersonalny, aktywność charakteryzująca jedynie człowieka, dzięki której człowiek zostaje powołany przez Stwórcę (pierwszego Komunikatora) do współtworzenia świata. Komunikacja rozumiana jako system mediów, który używa różnych technik i instrumentów, żeby dotrzeć do szerokich mas społeczeństwa. Komunikacja istnieje również w świecie zwierząt jako wymiana informacji poprzez dźwięki, gesty, zapachy. Komunikacja, ogólnie ujmując, jest to przekazywanie innym własnych myśli, informacji, uczuć, pragnień, idei, woli. Jest więc aktem, który umożliwia istnienie relacji międzyludzkich i istnienie społeczeństwa.
Jan Paweł II mówił o komunikacji z okazji Światowego Dnia Środków Społecznego Przekazu w 1992 r.: "Celebrujemy Boże dary słowa, słuchu, wzroku, które umożliwiają nam wyjście z izolacji i naszej samotności, wyjście ku innym z naszymi myślami i uczuciami. Celebrujemy dar pisma i lektury, dzięki którym mądrość przodków dociera do nas, a nasze doświadczenia i nasze refleksje są przekazywane przyszłym pokoleniom. Uznajemy wartość cudownych wynalazków, dzięki którym docierać można do każdego człowieka".
Papież definiuje media jako bilet wstępu na współczesny rynek, na którym dochodzi do wymiany idei, na którym informacje mogą być przyjmowane i przekazywane.
Studiować i rozumieć komunikację oznacza studiować człowieka w jego sposobie wymiany doświadczeń, w jego relacjach i wzajemnych wpływach z innymi.
Chcąc przeanalizować początki i rozwój aktywności i procesów komunikacyjnych, możemy wyodrębnić co najmniej cztery fazy. Każda z nich związana jest z wprowadzaniem coraz to nowych środków przechowywania i przekazu informacji, które wywierają wpływ na różne wymiary życia człowieka. Mamy więc do czynienia z: kulturą i komunikacją słowa (oralną), komunikacją pisaną (słowa pisanego), komunikacją drukowaną, komunikacją elektryczną i elektroniczną.

Kultura i komunikacja oralna

Przez tysiące lat jedynym sposobem komunikowania się był przekaz ustny, słowny. Zanim wynaleziono alfabet i pismo (Sumerowie i Fenicjanie) centralne miejsce w zapamiętywaniu informacji odgrywała pamięć. W tym czasie wiedza jakiegoś człowieka zależała po prostu od ilości zapamiętanych informacji. W celu ułatwienia zapamiętywania rozwijano różne techniki: rytm, powtórzenia, aliteracje, przysłowia, przypowieści (ich obecność jest ewidentna w późniejszych przekazach pisanych, np. w Biblii).
Można na tej podstawie wyodrębnić cechy charakterystyczne tej kultury: zdolność podzielnej uwagi i zdolność słuchania (obecna jeszcze w czasach naszych dziadków, zanim dotarły środki społecznego przekazu - opowieści, legendy, bajki, ale i życie skupiające się wokół starszych, rodziny, poczucie jedności, więzi rodzinnych itd.); rozwinęła się charakterystyczna struktura językowa, którą dzisiaj możemy odnaleźć w modlitwach, przysłowiach.
Typowym modelem przekazu była poezja, która sprawowała funkcję dydaktyczną i pedagogiczną. W ten sposób przekazywano pokoleniom tradycje narodowe, społeczne i rodzinne, zwyczaje, zachowania, systemy wartości, reguły życia, a nawet strategie militarne, wierzenia religijne, organizację społeczną i ekonomiczną. Obok tego funkcjonował śpiew, taniec, muzyka. Te formy odnajdujemy także i dzisiaj.

Kultura i komunikacja pisana

Już od czasów jaskiniowych człowiek starał się utrwalić swoje myśli lub przekazać je potomnym za pomocą malowideł, znaków. Tak rozpoczęła się ewolucja w kierunku wynalezienia alfabetu i pisma. Znane są malowidła ścienne z ery paleolitu, pierwsze pisma obrazkowe z Egiptu, Indii czy Chin.
Utrzymuje się, że narodziny pisma sięgają 3500 lat przed Chrystusem. Jest ono dziełem Sumerów. Ich system nazywany jest pismem klinowym. Materiałami piśmienniczymi były tabliczki gliniane i patyczki. Niestety, materiał nie był trwały. Mimo to szybko zaczęto wykorzystywać tę technikę do utrwalania wydarzeń historycznych i religijnych, pierwszych utworów literackich, osiągnięć nauki i techniki.
Szybkie upowszechnianie się pisma spowodowało rozwój nauki - rozwój szkół, akademii. Od tego momentu mówi się o początkach rewolucji kulturalnej i społecznej.
W trzecim tysiącleciu przed Chrystusem Egipcjanie wynajdują system pisma zwany hieroglifami (tzn. pismo święte). Nie jest to jeszcze pismo alfabetyczne. Najważniejszym i wręcz rewolucyjnym wynalazkiem w tym okresie okazał się papirus. Niski koszt produkcji i jego wystarczająca wytrzymałość spowodowały znaczny postęp w rozpowszechnianiu się informacji (porównywany do wynalezienia mikroprocesorów w naszych czasach).
Alfabetyczny system pisma jest dziełem Fenicjan (1000 przed Chrystusem), później został on udoskonalony przez Greków. Mówi się, że to właśnie Grecy przechodzą z kultury oralnej do piśmienniczej. Od tego momentu dokonują się rewolucyjne zmiany językowe, myślowe, wymiana doświadczeń, poglądów, krytyki, myśli naukowej. Jednak kosztem tego rozpoczyna się regres pamięci i zdolności zapamiętywania.
Najistotniejsze skutki dla naszej cywilizacji to rozwój zdolności logicznego myślenia i rozumowania; rozwój samoświadomości człowieka; rozwój myślenia filozoficznego i etycznego; rozwój technik polemiki, argumentacji, dialektyki; rozwój poezji i prozy.
Po epoce greckiej przychodzi rzymska wraz z alfabetem łacińskim, który stanął u podstaw całej kultury zachodniej. Już w starożytnym Rzymie i w całym imperium pojawiają się biblioteki publiczne i prywatne, do których mieli dostęp wszyscy umiejący i chcący czytać.
To właśnie dzięki alfabetowi, zwłaszcza greckiemu i łacińskiemu, możliwe było spisanie Objawienia Starego i Nowego Testamentu i ich rozpowszechnianie (Listy Apostolskie jako forma komunikacji ze wspólnotami).

cdn