Legenda przypisuje założenie miasta żyjącemu w I poł. XII wieku Piotrowi Włostowicowi, zwanemu Duninem. Ten potężny polski możnowładca, pokutując za czyn nierycerski, został zobowiązany do wybudowania 77 kościołów, w tym – jak głosi podanie – najstarszego kościoła w Piotrkowie – pw. św. Jakuba. To od jego imienia ma pochodzić patronimiczna nazwa miasta. Pierwsza pisemna wzmianka o Piotrkowie pochodzi z 1217 r. i stanowi ją dokument wystawiony przez Leszka Białego dla opactwa Cystersów w Sulejowie.

Centrum polityczne Królestwa

800-letnie dzieje miasta obfitują w wydarzenia historyczne o znaczeniu krajowym. W sejmowym okresie dziejów miasta na czas trwania obrad Piotrków stawał się centrum politycznym Królestwa. Rozwojowi miasta sprzyjało jego położenie w centrum Królestwa oraz to, że znajdowało się na szlaku handlowym ze Śląska na Mazowsze oraz z Prus na Ruś i do Małopolski.

W tym czasie przybywali do miasta władcy Polski, politycy i posłowie szlacheccy, posłowie obcych państw, w tym składający pierwsze hołdy mistrzowie Zakonu Krzyżackiego. Tu odbywały się synody duchowieństwa oraz sądy, którym przewodniczył król jako najwyższy sędzia.

Podczas jednego z takich zjazdów w 1360 r. Kazimierz III Wielki wydał statuty piotrkowskie, będące jedyną kodyfikacją prawa sądowego o znacznym zakresie w Polsce za panowania dynastii piastowskiej. To w Piotrkowie obierani byli na władców Królestwa potomkowie Władysława Jagiełły, który w 1404 r. potwierdził wszystkie dawne przywileje Piotrkowa i zapewnił miastu królewską opiekę.

Na zjeździe generalnym, zwołanym do Piotrkowa przez króla Jana Olbrachta w 1493 r., nastąpiło ostateczne ukształtowanie dwuizbowego parlamentu polskiego z podziałem na izby senacką i poselską. Stąd Piotrków nazywany jest kolebką polskiego parlamentaryzmu.

A dlaczego Piotrków jest Trybunalski? Drugi człon nazwy miasta został nadany dla upamiętnienia Trybunału Koronnego ustanowionego przez króla Stefana Batorego w 1578 r. Przez 214 lat, aż do upadku Rzeczypospolitej, Piotrków był siedzibą najwyższego i niezależnego od władzy królewskiej sądu szlacheckiego.

Te wszystkie wydarzenia powodowały, że Piotrków był w tych czasach drugą – polityczną stolicą Królestwa, w której rozstrzygały się losy nie tylko pojedynczych osób, ale całego kraju.

– Nasze miasto było świadkiem wydarzeń o znaczeniu ogólnokrajowym, jak również międzynarodowym. Wszystko to sprawia, że jest ono wyjątkowe – zaznacza Krzysztof Chojniak, prezydent Piotrkowa, i dodaje: – Dziś, w roku okrągłego jubileuszu 800-lecia istnienia Piotrkowa Trybunalskiego, jesteśmy dumni z bogatej przeszłości naszego miasta i pragniemy szerzej przybliżyć to miejsce, będące sceną kształtowania się polskiej państwowości.

Miasto wielu kultur

Aż do XVI wieku ludność Piotrkowa pod względem etnicznym i religijnym była jednolita. Zmieniło się to w okresie sejmowym i trybunalskim, kiedy do miasta zaczęli przybywać i osiedlać się w nim przedstawiciele różnych narodowości.

W swoim czasie prócz rdzennej ludności katolickiej Piotrków zamieszkiwali m.in. Żydzi, prawosławni Grecy i Rosjanie oraz protestanci pochodzenia niemieckiego. Niejednokrotnie odgrywali oni znaczącą rolę w życiu miasta. Łącznie Piotrków zamieszkiwało ok. 12 narodowości, które odcisnęły trwałe ślady w jego dziejach. Pamięć po nich ostała się do czasów dzisiejszych. A widocznym znakiem są piękne zabytki architektoniczne, sztuka sakralna oraz cmentarze.

Miasto dba o dziedzictwo historyczne i kulturowe i wkłada wiele wysiłku w przywracanie drugiego życia tym cennym pamiątkom z przeszłości. Warto tu zaznaczyć, że blisko 90 proc. terenów Starego Miasta przeszło już rewitalizację. To jednak nie koniec inwestycji w tym obszarze miasta. Obecnie w ramach projektu „Młode Stare Miasto” rewitalizowane jest Podzamcze, czyli okolice Zamku Królewskiego. Wszystkie obecne i przyszłe działania prowadzone są z myślą o stworzeniu z tego rejonu atrakcyjnego miejsca nie tylko pod względem turystycznym, ale także gospodarczym i mieszkaniowym.

Jednym z owoców działań na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego jest m.in. szlak turystyczny Trakt Wielu Kultur, w ramach którego zostały zrewitalizowane nie tylko pojedyncze obiekty, ale także całe zabytkowe obszary Piotrkowa. Na terenie miasta zostały ponadto wytyczone szlaki tematyczne – trakty: Luterański, Rosyjski oraz Żydowski, prowadzące śladami pozostawionymi przez poszczególne mniejszości narodowe.

Najważniejszym miejscem na mapie traktu, od którego warto rozpocząć zwiedzanie Piotrkowa, jest Stare Miasto, z centralnie położonym Rynkiem Trybunalskim, w obrębie którego znajduje się wiele pięknych zabytkowych kamienic oraz pozostałości murów obronnych. W centralnym punkcie Rynku zaznaczono zarys fundamentów po XV-wiecznym miejskim ratuszu. Nieopodal Starego Miasta znajduje się Zamek Królewski, powstały z inicjatywy Zygmunta I Starego, pełniący dziś funkcję muzeum.

W spadku po mniejszości żydowskiej ostały się Wielka i Mała Synagoga, w których obecnie ma siedzibę Miejska Biblioteka. Natomiast przy jednej z głównych ulic stoi piękna prawosławna cerkiew pw. Wszystkich Świętych, która do dziś pełni swą funkcję.

Podążając Traktem Wielu Kultur, nie można zapomnieć o najstarszych piotrkowskich świątyniach. Są to: kościół farny pw. św. Jakuba, sanktuarium Matki Bożej Trybunalskiej z obrazem Matki Bożej Trybunalskiej (patronki polskich parlamentarzystów), kościół pw. św. Jacka i św. Doroty, kościół pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny, zespół dawnego klasztoru Sióstr Dominikanek, dawne kolegia Jezuitów i Pijarów czy kościół ewangelicko-augsburski. Ponadto na terenie miasta ostały się stare zabytkowe cmentarze: katolicki, prawosławny, ewangelicki oraz żydowski – jeden z najlepiej zachowanych w regionie.

Na terenie Piotrkowa istnieje jeszcze jeden interesujący szlak, zwłaszcza dla miłośników kina. Piotrków Filmowy – to trasa turystyczna wiodąca ulicami miasta, które posłużyły jako tło dla wielu produkcji filmowych, zarówno polskich, jak i zagranicznych. Tu kręcono sceny do takich kultowych filmów, jak: „Vabank”, „Święta wojna”, „Uprowadzenie Agaty”, „Killer”, „Pan Tadeusz”, „Jakub kłamca”, „Jan Serce”, „Przedwiośnie”, a z najnowszych produkcji: „Bitwa Warszawska 1920” – pierwszy polski film 3D oraz „W ciemności”, który nominowany był do Oscara. Szlak wyznaczają pamiątkowe tabliczki z tytułami filmów, zamontowane na ścianach zabytkowych kamienic.

Wszystkie wymienione pamiątki po wielokulturowej piotrkowskiej społeczności stanowią dziś o wyjątkowości i niepowtarzalności tego miasta. Nie sposób jednak w tym miejscu wymienić wszystkie jego perełki architektoniczne. Przy okazji odwiedzin Piotrkowa warto przejść się ulicami w poszukiwaniu innych obiektów pamiętających czasy mozaiki wielokulturowej i poczuć choć przez chwilę klimat 800-letniego grodu.

Maryjne zagłębie

– Piotrków to wyjątkowe miejsce na religijnej mapie Polski. Chodzi nie tylko o położenie w połowie trasy pomiędzy Licheniem a Częstochową, ale przede wszystkim o historię i kult Matki Bożej, który w naszym mieście jest bardzo silny – mówi prezydent Krzysztof Chojniak i zabiera nas w pielgrzymkę po piotrkowskich świątyniach.

Rozpoczynamy ją od sanktuarium Matki Bożej Trybunalskiej, patronki polskich parlamentarzystów. Historia otoczonego wyjątkową czcią wizerunku sięga trybunałów koronnych. – Ten obraz Maryi był symbolem sprawiedliwości, a Matka Boża czuwała nad obradującymi w grodzie trybunalskim sędziami – wyjaśnia prezydent i przybliża ciekawostkę związaną z najnowszą historią wizerunku. – To obraz, który w sposób symboliczny łączy trzech ostatnich papieży: korony zdobiące wizerunek Maryi i Jezusa poświęcił Jan Paweł II, obraz koronował Benedykt XVI podczas pielgrzymki do Polski, a pieczę nad czcią Matki Bożej Trybunalskiej sprawuje zakon Jezuitów, z którego wywodzi się papież Franciszek – wylicza.

Ok. 200 metrów od tego miejsca znajduje się drugi piotrkowski zakon – Ojców Bernardynów, którzy z kolei sprawują opiekę nad wizerunkiem Matki Bożej Piotrkowskiej. Historia obrazu sięga początków powstania kościoła. – Tradycja głosi, że początkowo autor namalował obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem na ręku, na którym główka Dzieciątka Jezus była czule przytulona do Matki. Jednakże następnego dnia zauważono, że główka jest odchylona. Zmiana powstała bez ingerencji malarza. Taki też wygląd obrazu pozostał do dzisiaj – przybliża historię obrazu prezydent Chojniak, zaznaczając, że przez blisko 400 lat obraz otoczony był niezwykłą czcią wiernych. Podkreśleniem tego faktu była uroczysta koronacja, której w 2003 r. dokonał abp Władysław Ziółek.

Szczególny kult Matki Bożej jest także związany z dwoma najstarszymi kościołami Piotrkowa Trybunalskiego. Chodzi o świątynię św. Jakuba oraz podominikański kościół św. Jacka. Pierwszy z nich to wyjątkowy świadek żywej historii Polski. Mury XIV-wiecznej fary w ciągu wieków gościły dostojników kościelnych i państwowych. Zabytkowa świątynia związana jest z powstaniem parlamentaryzmu w Polsce, trybunałami koronnymi, elekcjami królewskimi oraz synodami biskupów. W jej ołtarzu głównym znajduje się obraz „Zaśnięcie Matki Bożej”. – Dla Piotrkowa Trybunalskiego ten obraz podarowała królowa Bona. W naszym mieście jest od 1520 r., a 139 lat później uznano go za cudowny – mówi prezydent Chojniak, dodając, że wizerunek prezentuje klęczącą Matkę Bożą w otoczeniu Apostołów.

Wyjątkowe miejsce Matka Boża zajmuje także w sercach wiernych przychodzących do kościoła pw. św. Jacka. Znajduje się tam kaplica Różańcowa, która jest jedną z najstarszych tego typu budowli w Polsce. Jej sklepienia zdobią płaskorzeźby przedstawiające tajemnice Różańca, a w ołtarzu głównym umieszczono koronowany już w XVII wieku obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem. Zarówno sam wizerunek, jak i cały ołtarz przechodzą renowację. Dzięki temu już niedługo to miejsce zajaśnieje nowym blaskiem, a ołtarz idealnie wpisze się w odnowioną kilka lat wcześniej kaplicę.

Ostatnim punktem na trasie naszej pielgrzymki jest kościół akademicki Panien Dominikanek, w którym króluje obraz Matki Bożej Śnieżnej. Wizerunek ten pojawił się w Piotrkowie Trybunalskim pod koniec XVIII wieku i jest kopią Salus Populi Romani z jednej z rzymskich bazylik. Dziś to nie tylko miejsce kultu, ale także bardzo prężnie działający ośrodek kultury. – Od kilku lat w tym miejscu funkcjonuje Centrum idei „Ku Demokracji”. To jeden z najpiękniejszych obiektów najstarszej części miasta, w którym życie kulturalne Piotrkowa kwitnie – podkreśla Krzysztof Chojniak i zwraca uwagę na organizowane tutaj koncerty, prelekcje, konferencje, spotkania autorskie oraz wystawy.

Oprócz cudownych wizerunków wyjątkowość tych miejsc polega na ich ogromnej bliskości. – To niewątpliwie ewenement na skalę kraju. Zaledwie na kilkuset metrach kwadratowych możemy odnaleźć 5 świątyń z przebogatą historią i cudami, które wierni wypraszali u Matki Bożej – podsumowuje prezydent Chojniak i zaprasza wszystkich pielgrzymów do nawiedzenia tych wyjątkowych miejsc. – Żadne opowieści nie zastąpią cudownych doznań z poznawania żywej historii i głębokiej wiary Piotrkowa Trybunalskiego – zachęca.

Nowoczesne miasto z 800-letnim dorobkiem

Rok 2017 jest rokiem wyjątkowym dla Piotrkowa Trybunalskiego i jego mieszkańców. Miasto obchodzi 800-lecie swego istnienia. Od początku roku piotrkowianie wraz z licznymi turystami hucznie świętują jubileusz. Program obchodów obfituje w koncerty, wystawy, imprezy kulturalne, rozrywkowe oraz sportowe.

– Za nami doniosłe wydarzenie o charakterze międzynarodowym, mianowicie Dni Przyjaźni Polsko-Węgierskiej – zaznacza prezydent Piotrkowa. – W drugiej połowie marca br. gościliśmy prezydentów obu państw: Andrzeja Dudę i Jánosa Ádera. Części oficjalnej towarzyszyły liczne wydarzenia, tj.: Targi Turystyki Kulinarnej, Polsko-Węgierskie Forum Gospodarcze, wystawy, prelekcje i występy muzycznych gwiazd: Michała Szpaka oraz zespołu Omega – węgierskiej legendy sceny rockowej, twórcy światowego hitu „Dziewczyna o perłowych włosach” – przypomina Krzysztof Chojniak. – Piotrków znalazł się także na wakacyjnej trasie „Lata z Radiem”, obchodziliśmy 650-lecie diaspory ormiańskiej w Polsce, świętowaliśmy imieniny Piotrków, czyli tradycyjne Dni Miasta, było Święto Miodu i Trybunały Smaku. Na tym nie koniec. Przed nami jeszcze wiele wydarzeń uświetniających jubileusz miasta, jak: plenerowe widowisko historyczne, nawiązujące do czasów zjazdów poselskich, czyli momentu, kiedy kształtowała się polska państwowość – zaznacza prezydent Chojniak i zaprasza do obejrzenia spektaklu, w którym wezmą udział polscy aktorzy znani z ekranów telewizyjnych i scen teatralnych. Widowisko odbędzie się 7 października br. (sobota) o godz. 19 na Rynku Trybunalskim. Dzień później zaplanowano piknik rodzinny w parku św. Jana Pawła II połączony z uruchomieniem grającej ławeczki radiowej „Jedynki”. Będzie to wyjątkowa ławeczka, gdyż będzie można na niej przysiąść i posłuchać nie tylko Programu I Polskiego Radia, ale również legend piotrkowskich czytanych przez dziennikarzy znanych z anteny radiostacji.

– Widowisko to niejedyny akcent historyczny. W ostatni weekend września na jednej z kamienic Rynku Trybunalskiego wyświetlane były cztery części mappingu, czyli trójwymiarowego widowiska, w którym za pomocą przestrzennego obrazu i dźwięku przedstawiamy historię 800-letniego Piotrkowa – mówi Krzysztof Chojniak. – Na liście wydarzeń znajdują się też takie, które bezpośrednio nawiązują do jubileuszu 800-lecia miasta. Na piotrkowskie niebo wypuściliśmy 800 gołębi oraz 800 latawców. Na okoliczność obchodów powstała strona internetowa dedykowana temu wydarzeniu – www.800lat.piotrkow.pl, na której znajdują się aktualności, fotorelacje z imprez, materiały wideo oraz kalendarz wydarzeń.

Miejsce integracji pokoleń

Bazując na bogatym dorobku historycznym, Piotrków prężnie rozwija się w kierunku stworzenia miejsca, w którym nie tylko dobrze się mieszka, ale i pracuje. – Służą temu działania zmierzające do zatrzymania młodych, chociażby w postaci projektu „Młode Stare Miasto”, w ramach którego budujemy i remontujemy kamienice na Podzamczu dla osób, w tym małżeństw, do 35. roku życia – przybliża założenia programu prezydent Chojniak i dodaje: – Wystartujemy także z budową mediateki. To nowoczesny obiekt, który stanie się centrum nauki, kultury i edukacji. – W dobie zanikania relacji międzyludzkich chcemy stworzyć miejsce integracji zarówno dla młodzieży, jak i seniorów oraz integracji międzypokoleniowej.

Ma to być miejsce spotkań i twórczych działań, w którym ludzie będą się mogli inspirować i rozwijać czy też po prostu nawiązywać znajomości – zaznacza prezydent.

W murach mediateki poza wypożyczalnią i czytelnią dla dzieci oraz dorosłych znajdą się m.in.: pracownia multimedialna, pracownia autolektorów, magazyn książki mówionej i pracownia gier komputerowych. Będzie to też miejsce wystaw, warsztatów, spotkań literackich i wielu innych wydarzeń kulturalnych. Nie zabraknie również małej gastronomii, sal konferencyjnych czy dyskusyjnego klubu filmowego. – Znajdzie się tu także szczególne miejsce na przedstawienie bogatego dorobku historycznego Piotrkowa, w nowej, interaktywnej formule – stwierdza prezydent miasta. Ponadto mediateka będzie spełniała funkcję centrum naukowego, w którym będą prezentowane wszelkie nowinki techniki, dlatego też stanie się kolejną atrakcją turystyczną Piotrkowa.

– Budowa mediateki wpłynie na lepszą przyszłość naszych pokoleń. Inwestując w centrum nauki i kultury, tak naprawdę inwestujemy w nasze dzieci i młodzież, wychodząc naprzeciw ich potrzebom – podsumowuje Krzysztof Chojniak. Po przeniesieniu księgozbioru do nowej siedziby budynek po dawnej synagodze, będący własnością miasta, zostanie przeznaczony na inne cele społeczne i nadal będzie służył piotrkowianom. Nowoczesny budynek mediateki stanie w sąsiedztwie rewitalizowanych terenów Starego Miasta i Podzamcza i będzie swoistym łącznikiem przeszłości z przyszłością. Taki też jest Piotrków Trybunalski. To miasto, w którym pamięta się o tradycji i historii, jednocześnie w sposób wizjonerski patrzy w przyszłość.

W ramach wydarzeń uświetniających jubileusz 800-lecia zapraszamy 7 października br. (sobota) o godz. 19 na plenerowe widowisko historyczne na Rynku Trybunalskim, nawiązujące do czasów zjazdów poselskich, czyli momentu, kiedy kształtowała się polska państwowość. Wezmą w nim udział polscy aktorzy znani z ekranów telewizyjnych i scen teatralnych.
Krzysztof Chojniak, Prezydent Piotrkowa Trybunalskiego