My, Polacy, mamy we krwi zamiłowanie do szarż, docierania tam, gdzie nie stanęła jeszcze ludzka stopa. Dobrym przykładem może być nasz wkład w zimowy himalaizm. Jeszcze 40 lat temu nikomu nie śniło się zdobywanie najwyższych gór świata zimą. W środowisku wspinaczy uważano to za coś niemożliwego, wręcz szaleńczego. Wysokość ponad 8 tys. m n.p.m. to „strefa śmierci”, gdzie człowiek może przeżyć zaledwie kilka dni. Latem. A zimą?

Palec za wejście na szczyt

Nieodżałowanej pamięci Andrzej Zawada daleki był od takiego myślenia. Zamarzył, aby Polacy napisali historię himalaizmu. To w jego głowie zrodził się pomysł, aby wejść na któryś z ośmiotysięczników zimą. Kilka lat trwały pertraktacje z władzami Nepalu, które nie mogły się nadziwić, że ktoś chce zdobywać Himalaje o tej porze roku, skoro są ku temu odpowiedniejsze okresy. Kiedy jesienią 1979 r. zezwolenie z Nepalu nadeszło, Zawada zadecydował: „Bierzemy najwyższy”.

Jednym z członków ekipy został 30-letni wówczas Krzysztof Wielicki. Był przewidziany w drugiej ekipie, która miała zdobywać Mount Everest wiosną, jednak zwolniły się dwa miejsca – dwóch kolegów nie mogło pojechać ze względów osobistych i Wielicki zastąpił jednego z nich.

– Jechaliśmy w ciemno. Nie wiedzieliśmy, jak wygląda zima w Himalajach. Myśleliśmy, że będzie co najmniej 2 m śniegu, a było go bardzo mało. Od razu uderzył nas zimny „jet stream”, potężny wiatr wiejący wąskim strumieniem. Walczyliśmy z żywiołem, który niszczył nam obozy – wspomina Krzysztof Wielicki. I dodaje: – Nie baliśmy się trudności. Bo dla alpinisty jak jest trudno, to jest fajnie. Byli tacy wśród nas, co mówili: oddałbym palec albo nawet dwa, żeby tylko wejść zimą na Mount Everest. Sam Wielicki pojechał do Nepalu z ledwo co zaleczonymi odmrożeniami.

– To nie jest walka z górą, lecz z samym sobą, ze swoimi słabościami – tłumaczy sens wspinaczki himalaista.

Wyposażenie ekipy – wiadomo, PRL – dalekie było od zachodnich standardów. Spodnie z wełny, kurtki z ortalionu uszyli domowym sposobem przyjaciele. Wielicki miał okulary spawalnicze. Brak dewiz uniemożliwiał zaopatrzenie się w sklepach na Zachodzie.

– Nie sprzęt, lecz człowiek decyduje o powodzeniu akcji. Można mieć najlepsze wyposażenie, ale jak człowiek nie ma umiejętności i determinacji, to nic mu to nie pomoże. Najwyżej da poczucie komfortu – twierdzi Wielicki.

Wyprawa pod kierunkiem Andrzeja Zawady miała rangę narodowej. Do Nepalu polscy himalaiści zabrali różaniec od Jana Pawła II, podarowany im przez ks. Stanisława Kardasza – późniejszego legendarnego duszpasterza Solidarności, przez wiele lat proboszcza parafii Matki Boskiej Zwycięskiej w Toruniu, który był ratownikiem GOPR i uczestnikiem wielu wypraw wysokogórskich.

Matka Stanisława Latałły, operatora filmowego, niezapomnianego odtwórcy roli Franciszka Retmana w głośnej „Iluminacji” Krzysztofa Zanussiego, który zginął w 1974 r. na Lhotse, dała ekipie krzyżyk – z prośbą, aby koledzy zostawili go na szczycie pobliskiego Mount Everestu dla upamiętnienia jej syna.

Msza św. na wysokości 7 tys. m n.p.m.

W trakcie wyprawy dołączył do kolegów ks. Stanisław Kardasz. Niezapomnianym przeżyciem były Msze św., z których jedną celebrował na wysokości 7 tys. m n.p.m. Za ołtarz służył oblodzony głaz. – Nie słyszałem, żeby jakakolwiek wyprawa w Himalaje miała swego kapelana – mówi Krzysztof Wielicki.

Szerpowie (są buddystami), którzy pomagali Polakom w wyprawie (wśród nich był jeden oficer łącznikowy), przyglądali się ze zdziwieniem tym „magicznym” obrzędom. Aby nie być gorszymi od Polaków, urządzili sobie kapliczkę i praktykowali swoje obrzędy z posypywaniem ryżu. Widząc to, Andrzej Zawada powiedział: „Z pomocą naszego Boga i waszego Buddy na pewno wejdziemy na Mount Everest”.

Kierownik wyprawy dopingował kolegów słowami: „Chłopaki, nie możecie nie wejść, skoro Wanda (Rutkiewicz – przyp. G. P.) zdobyła Everest 16 października 1978 r.”. W naszym środowisku opowiadaliśmy sobie żart, jak to Wanda Rutkiewicz umawia się z kard. Wojtyłą: „Ty jedziesz zdobyć Watykan, a ja Mount Everest”. Rzeczywiście, jak powiedział Jan Paweł II , gdy przyjmował na audiencji Wandę Rutkiewicz: „Dobry Bóg tak chciał, że jednego dnia zaszliśmy tak wysoko”.

– To nas dodatkowo motywowało, żeby różaniec papieski znalazł się na szczycie – wspomina Wielicki.

Nieważne, kto wejdzie

O tym, kto z ekipy dokona „ostatecznego skoku”, decyduje naturalna selekcja. Pod koniec wyprawy z 20-osobowego zespołu zaledwie 5-6 osób było zdrowych i w pełni sił. Do ostatniego – i skutecznego, jak się wkrótce okazało – ataku na Mount Everest zostali wyznaczeni Leszek Cichy i Krzysztof Wielicki. – Wchodząc z Leszkiem, mieliśmy poczucie, że nie robimy tego dla siebie, lecz dla Polski. Byliśmy patriotycznie naładowani. Podstawą sukcesu było to, że mieliśmy nastawienie: jeden za wszystkich, wszyscy za jednego. Nieważne było, kto wejdzie. Liczyło się tylko to, aby to był ktoś z nas i żeby polska flaga załopotała na szczycie Everestu – opowiada Wielicki.

Na fetowanie historycznego sukcesu nie było czasu. Wielicki z Cichym zrobili sobie „niedźwiedzia”, wykonali kilka zdjęć, z których dobrze wyszło tylko jedno. W czworonogu aluminiowym, który na najwyższym szczycie globu zainstalowała chińska wyprawa, zostawili obok różańca papieskiego i krzyżyka upamiętniającego Staszka Latałłę także termometr do badania minimalnych i maksymalnych temperatur. No i oczywiście – polską flagę. Zabrali kartkę zostawioną przez wspinacza z USA i trochę śniegu do zbadania (ku zdziwieniu naszej ekipy okazał się bardzo zanieczyszczony).

Zdobywcy musieli się spieszyć, bo 80 proc. śmiertelnych wypadków himalaistów następuje podczas zejść. W drodze powrotnej natrafili na zamarznięte ciało wspomnianego Amerykanina, a nieopodal – na zwłoki bohaterskiej niemieckiej himalaistki, która próbowała go ratować. Kiedy zmarł, sama nie zdążyła dojść do bazy, bo zapadł zmrok, i podzieliła los kolegi.

Sport, który ujawnia „królewskość” człowieka

Przed zejściem z Everestu jego szczęśliwi zdobywcy zawiadomili radiotelefonem o wejściu kierownika wyprawy. Andrzej Zawada przekazał informację do przyjaciół w Warszawie i do... Watykanu.

Papież odpowiedział jeszcze tego samego dnia pięknym listem, który przesłał na ręce kierownika wyprawy. Napisał m.in.: „Życzę Panu Andrzejowi Zawadzie i wszystkim uczestnikom wyprawy dalszych sukcesów w tym wspaniałym sporcie, który tak bardzo ujawnia «królewskość» człowieka, jego zdolność poznawczą i wolę panowania nad światem stworzonym.

Niech ten sport, wymagający tak wielkiej siły ducha, stanie się wspaniałą szkołą życia, rozwijającą w Was wszystkie wartości ludzkie i otwierającą pełne horyzonty powołania człowieka”.

Dlaczego tow. Gierek nie podał ręki zdobywcom Mount Everestu

No i zrobiła się spora afera. Władze komunistyczne się wściekły, gdy się dowiedziały, że nasi himalaiści zostawili na szczycie Mount Everestu różaniec papieski i krzyżyk, a o ich sukcesie przed I sekretarzem KC PZPR dowiedział się Papież. Z tego powodu Edward Gierek się obraził i nie złożył gratulacji zdobywcom Mount Everestu.

Tymczasem Polacy w kraju szaleli ze szczęścia. Sukces ekipy Andrzeja Zawady bardzo ich podbudował. Cieszyli się, że w każdych warunkach jesteśmy zdolni do osiągnięć, które zadziwiają świat.

Lodowi wojownicy

Bo też wejście Polaków w warunkach zimowych stało się światową sensacją. – Nieraz się zastanawiam, co by było, jakbyśmy wtedy nie weszli. Jak by się potoczył los eksploracji zimowej Himalajów. Może nadal by twierdzono, że żadnego z ośmiotysięczników nie można zdobyć zimą – mówi Krzysztof Wielicki.

W każdym razie Polacy, przełamując pewną barierę, rozpoczęli nową epokę w dziejach himalaizmu. I bynajmniej nie poprzestali na jednym wyczynie. Dość powiedzieć, że na trzynaście ośmiotysięczników zdobytych zimą aż dziesięciu pierwszych wejść dokonali polscy himalaiści! Dzięki temu w swoim środowisku nazywani są „ice warriors” – lodowymi wojownikami.

Różaniec u Basków

A co z różańcem papieskim? Prawem zdobywców jest zabranie ze szczytu tego, co zostawili poprzednicy. W związku z tym Andrzej Zawada miał mały ból głowy, bo następną ekipą na K2, tym razem wiosną, również mieli być Polacy. Rozumował, że w środowisku himalaistycznym mogłoby wzbudzić podejrzenie to, iż Polacy wnoszą i zabierają różaniec. Szczęśliwym trafem okazało się, że mniej więcej w tym samym czasie miała szturmować ten szczyt ekipa z kraju Basków. Zawada celowo opóźniał naszą wyprawę, aby Baskowie weszli przed Polakami. Tak też się stało. Różaniec zabrał jeden z członków baskijskiej ekipy – Martin Zabaleta. Podarował go swojej głęboko wierzącej mamie, która następnie oddała go do muzeum.

Gdy Andrzej Czok i Jerzy Kukuczka z ekipy Zawady stanęli 19 maja 1980 r. na Mount Evereście, zastali flagę baskijską separatystycznego ugrupowania ETA.

Niezdobyte K2, czyli wyprawa na Księżyc

Kiedy „Niedziela” z tym artykułem dotrze do czytelników, 13-osobowa ekipa polskich himalaistów pod kierunkiem 68-letniego Krzysztofa Wielickiego będzie rozkładać w Pakistanie obóz pod szczytem K2. Ta druga co do wysokości góra świata (8611 m n.p.m.) to jedyny z czternastu ośmiotysięczników niezdobyty jeszcze zimą.

Teraz temperatura dochodzi tam do -50°C, a wiatr hula z prędkością ponad 200 km/h. „Okna pogodowe”, kiedy nie wieje, zdarzają się rzadko. Wyzwanie dla polskich wspinaczy jest zatem przeogromne, przez środowisko alpinistyczne porównywane do wyprawy na Księżyc. Zimą K2 było szturmowane tylko cztery razy, w tym dwa razy przez ekipę, w której skład wchodził Krzysztof Wielicki. Za każdym razem decydujący atak się nie powiódł. Może teraz, na zasadzie „do trzech razy sztuka”?

Gdyby Polacy zdobyli K2 zimą, to i tak Krzysztof Wielicki nie dorówna wyczynowi wspaniałego włoskiego wspinacza – Simone Moro, który cztery razy zdobywał ośmiotysięczniki zimą. Szef wyprawy postanowił bowiem, że nie będzie odbierał satysfakcji kolegom z ekipy i nie zamierza wchodzić na szczyt. – Ja już swoje zdobyłem. Niech teraz młodzi piszą historię – mówi słynny himalaista. O tym, komu przypadnie ten zaszczyt, kierownik wyprawy zadecyduje na kilkaset metrów przed szczytem. Kryterium wyboru będą kondycja i stan zdrowia.

Simone Moro pokazał klasę, życząc powodzenia polskim kolegom. W wywiadzie dla Polskiego Radia powiedział: „Przecież to Polacy rozpoczęli grę o nazwie «himalaizm zimowy» w 1980 r., wchodząc na Everest. Byłoby wspaniale, gdyby 38 lat od tego wydarzenia ostatni z czternastu ośmiotysięczników został zdobyty przez polski zespół. Polacy rozpoczęli tę grę i to Polacy powinni ją zakończyć – takie jest moje marzenie. To byłby najlepszy koniec zimowego podboju najwyższych gór świata”.

Krzysztof Wielicki ma dwa marzenia: aby ktoś z jego kolegów wszedł na szczyt i aby ekipa w komplecie wróciła do Polski.

Krzysztof Wielicki (ur. 1950) – jeden z najsłynniejszych himalaistów świata, piąty człowiek, który zdobył Koronę Himalajów i Karakorum, czyli wszystkie ośmiotysięczniki. Jako pierwszy dokonał wejścia zimą na Mount Everest, Kanczendzongę i Lhotse. Na ten ostatni ośmiotysięcznik wszedł samotnie, w gorsecie ortopedycznym, który nosił po kontuzji kręgosłupa doznanej podczas wcześniejszej wspinaczki. Kilkakrotnie też wchodził samotnie na ośmiotysięczniki latem. Należy do ekskluzywnego „The Explorers Club”. Stowarzyszenie to przyznało mu w 2001 r., jako pierwszemu Polakowi, prestiżowe wyróżnienie „Lowell Thomas Award”.