Reklama

Prawosławne napięcia

Ukraina jest dziś nie tylko przedmiotem agresji ze strony Rosji, jest również polem walki o „rząd dusz” nad wiernymi prawosławnymi między Moskwą a Konstantynopolem. Wynika to z faktu rywalizacji prawosławnego patriarchatu Moskwy z patriarchatem Konstantynopola o prymat w świecie prawosławnym.

Niedziela Ogólnopolska 10/2022, str. 16-17

[ TEMATY ]

Ukraina

Haidamac/wikimedia.org

Bądź na bieżąco!

Zapisz się do newslettera

W pierwszym tysiącleciu Kościoła początkowo najważniejsze były cztery stolice biskupie: Rzym, Antiochia, Aleksandria oraz Jerozolima – wskazywał na to sobór w Nicei w 325 r. Kolejny sobór powszechny w Konstantynopolu w 381 r. uznał biskupa Konstantynopola za drugiego po biskupie Rzymu ze względu na to, że urzędował on w nowej stolicy Cesarstwa Rzymskiego, którą założył Konstantyn. Pierwszym spośród biskupów w Kościele przez całe pierwsze tysiąclecie był jednak biskup Rzymu.

Pierwszy wśród równych

Po odłączeniu się chrześcijaństwa wschodniego od jedności z Rzymem w 1054 r. (tzw. schizma wschodnia) patriarcha Konstantynopola został uznany za primus inter pares – pierwszego wśród innych równych mu w godności biskupów prawosławnych. Nigdy nie odgrywał on jednak takiej roli na Wschodzie jak papież w Kościele katolickim w pierwszym i drugim tysiącleciu, ponieważ nie miał władzy nad innymi diecezjami i biskupami. Dodatkowo jego znaczenie zdecydowanie osłabło po tym, jak w 1453 r. Turcy zdobyli miasto i nazwali je Istambułem – najeźdźcy podporządkowali sobie również rezydującego w mieście patriarchę.

Pomóż w rozwoju naszego portalu

Wspieram

W tym samym czasie rosła rola innego ośrodka życia prawosławnego, mianowicie Moskwy. Początki chrześcijaństwa na Rusi związane są z Kijowem, jednak kiedy w XIII wieku Tatarzy zniszczyli to miasto, biskupi prawosławni przenieśli się do Moskwy. Carom rosyjskim zależało na zdobyciu autokefalii i pozyskaniu dla biskupów tytułu patriarchy, co stało się w 1589 r. za zgodą patriarchy Konstantynopola Jeremiasza II. W 1685 r. Moskwa podporządkowała sobie prawosławnych chrześcijan żyjących na Rusi Kijowskiej, czyli na dzisiejszej Ukrainie, na co – chcąc nie chcąc – zgodził się Konstantynopol. Patriarcha Moskwy zawsze był podporządkowany władzy carów, którzy traktowali sprawy religii prawosławnej jako kolejne narzędzie do prowadzenia swojej imperialistycznej polityki.

Od czasu upadku Konstantynopola w 1453 r. Moskwa coraz śmielej głosiła, że to ona jest centrum wiary prawosławnej, a jej patriarcha – pierwszym biskupem chrześcijańskiego Wschodu, aż w końcu ogłosiła się „trzecim Rzymem”, czyli prawdziwym i jedynym centrum chrześcijaństwa.

Reklama

Nowa linia podziału

Napięcia na linii Moskwa – Konstantynopol pojawiły się po upadku komunizmu w Europie Środkowej i Wschodniej, kiedy to Kościoły prawosławne w Estonii i na Ukrainie zwróciły się do patriarchy Konstantynopola o pomoc w uwolnieniu się od zależności od Moskwy.

W 1966 r. patriarcha, na prośbę większości wiernych estońskiego Kościoła prawosławnego, powołał Estoński Apostolski Kościół Prawosławny, który jest kontynuacją struktur z lat 1923-45, zanim Estonia stała się republiką sowiecką, a Kościół prawosławny w tym kraju został przymusowo włączony do patriarchatu moskiewskiego. Moskwa długo nie chciała uznać przejścia większości parafii prawosławnych w tym kraju pod jurysdykcję Konstantynopola, co przenosiło się na dialog katolicko-prawosławny. Przykładowo: kiedy w 2007 r. w Rawennie miało miejsce spotkanie Międzynarodowej Komisji ds. Dialogu Teologicznego między Kościołem rzymskokatolickim a Kościołem prawosławnym, delegacja Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego na czele z metropolitą Hilarionem opuściła je, by w ten sposób zaprotestować przeciw obecności przedstawicieli Estońskiego Apostolskiego Kościoła Prawosławnego.

Kolejnym aktem sprzeciwu patriarchatu moskiewskiego wobec Konstantynopola było zbojkotowanie soboru wszechprawosławnego, który został zwołany przez patriarchę Bartłomieja w 2016 r. jako pierwszy od 787 r. sobór prawosławny ekumeniczny. W ostatnich tygodniach przed jego rozpoczęciem z udziału w nim zrezygnowały prawosławna Cerkiew rosyjska oraz związane z nią Cerkwie w Bułgarii, Antiochii i Gruzji, co sprawiło, że zgromadzenie to nie mogło zostać określone mianem soboru.

W 2013 r. metropolita Hilarion wyjaśnił stanowisko patriarchatu moskiewskiego w kwestii rozumienia prymatu na poziomie Kościoła powszechnego. Zarzucił w nim patriarsze Konstantynopola próbę przekształcenia jego prymatu na wzór prymatu biskupa Rzymu.

Reklama

Ukraińskie pole bitwy

Kolejnym przykładem konfliktu między dwoma patriarchatami jest kwestia prawosławia na Ukrainie, która jest prawdziwym polem bitwy – dosłownie i w przenośni – o rosyjskie wpływy polityczne i religijne w tym kraju.

W czasie, gdy Ukraina była republiką sowiecką, istniała tam Cerkiew prawosławna zależna od patriarchatu Moskwy. Po upadku komunizmu na Ukrainie wielu biskupów prawosławnych uznało, że należy się wyzwolić od kurateli Moskwy, i poprosiło patriarchę Konstantynopola Bartłomieja I o udzielenie im autokefalii, czyli niezależności. Prośba o autokefalię była związana ze wzrostem świadomości narodowej Ukraińców i traktowaniem patriarchatu Moskwy jako przedłużenia politycznych wpływów Rosji na Ukrainie.

Mimo sprzeciwu patriarchy Cyryla i władz rosyjskich na czele z Władimirem Putinem 6 stycznia 2019 r. patriarcha Bartłomiej I podpisał dokument o autokefalii Kościoła Prawosławnego Ukrainy. Od tego momentu istnieją tam dwa Kościoły prawosławne: jeden podlegający Moskwie i drugi niezależny, ale będący w jedności z Konstantynopolem.

Decyzja patriarchy Konstantynopola o odłączeniu się prawosławnej Cerkwi Ukrainy od patriarchatu Moskwy sprawiła, że został on uznany przez patriarchę Cyryla za schizmatyka, a jego imienia nie wspomina się w modlitwie eucharystycznej. Moskwa zerwała również stosunki z każdym Kościołem, który uznał niezależność Ukrainy, m.in. z patriarchatem Aleksandrii. Kościoły autokefaliczne związane z Moskwą, m.in. Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny, również nie uznały decyzji patriarchy Bartłomieja.

Konflikty między patriarchatami Moskwy i Konstantynopola o pierwszeństwo w łonie prawosławia oraz podziały wśród Kościołów autokefalicznych – w zależności od tego, czy są związane z jednym lub drugim patriarchatem – to kolejny dowód na to, że Wschód rzeczywiście potrzebuje przyjęcia prymatu papieża. Brak prymatu na poziomie powszechnym, którego Chrystus udzielił Kościołowi w osobie Piotra i jego następców, uniemożliwia harmonijne życie Kościołów lokalnych w komunii między sobą w łonie jednego Kościoła Chrystusowego.

Autor jest dogmatykiem i ekumenistą, prof. Uniwersytetu Szczecińskiego

2022-03-01 13:05

Ocena: +2 0

Reklama

Wybrane dla Ciebie

Ukraina: dzieci nie nadrobią straconego dzieciństwa, muszą żyć teraz

[ TEMATY ]

dzieci

Ukraina

salezjanie

Karol Porwich/Niedziela

Ukraińcy nie czują się zapomniani przez świat. Fakt, że wiadomości o wojnie zniknęły z pierwszych stron gazet jeszcze niczego nie oznacza – mówi ks. Maksym Ryabukha, przełożony salezjanów w Kijowie. Podkreśla, że dla Ukrainy ważniejsze jest to, iż nieustannie dociera pomoc wojskowa i trwają pertraktacje polityczne, o których nie zawsze można mówić otwarcie. Jego zdaniem pamięć o wojnie będą ożywiać przebywających za granicą ukraińscy uchodźcy.

Zauważa on, że widząc, ile ludzi jest na ulicach Kijowa czy w metrze, można odnieść wrażenie, że przynajmniej trzy czwarte mieszkańców wróciło do swych domów. Ludzie starają się pracować, angażować się w wolontariat, zapewnić swym dzieciom w miarę normalne życia. Podobnie jest nawet w Charkowie, które nie zaznało ani jednego dnia bez bombardowań. Nie oznacza to jednak, że Ukraińcy przyzwyczaili się do wojny – mówi ks. Ryabukha.

CZYTAJ DALEJ

Triduum Paschalne - trzy najważniejsze dni w roku

Niedziela legnicka 16/2006

Karol Porwich/Niedziela

Monika Łukaszów: - Wielkanoc to największe święto w Kościele, wszyscy o tym wiemy, a jednak wielu większą wagę przywiązuje do świąt Narodzenia Pańskiego. Z czego to wynika?

CZYTAJ DALEJ

Kard. Ryś o namaszczeniu podczas Mszy Krzyżma

2024-03-28 12:34

[ TEMATY ]

archidiecezja łódzka

Julia Saganiak

- Czas naszego życia, działania, aktywności w Kościele jest czasem łaski Boga, ciągłego Bożego działania, miłości, miłosierdzia - mówił kard. Ryś podczas Mszy Krzyżma.  

CZYTAJ DALEJ

Reklama

Najczęściej czytane

W związku z tym, iż od dnia 25 maja 2018 roku obowiązuje Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia Dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych) uprzejmie Państwa informujemy, iż nasza organizacja, mając szczególnie na względzie bezpieczeństwo danych osobowych, które przetwarza, wdrożyła System Zarządzania Bezpieczeństwem Informacji w rozumieniu odpowiednich polityk ochrony danych (zgodnie z art. 24 ust. 2 przedmiotowego rozporządzenia ogólnego). W celu dochowania należytej staranności w kontekście ochrony danych osobowych, Zarząd Instytutu NIEDZIELA wyznaczył w organizacji Inspektora Ochrony Danych.
Więcej o polityce prywatności czytaj TUTAJ.

Akceptuję