Reklama

Nauka

Co drzemie w wulkanie

Większość z ok. 1,5 tys. czynnych wulkanów na świecie to ciche, drzemiące olbrzymy. Ale kiedyś mogą się obudzić.

Bądź na bieżąco!

Zapisz się do newslettera

Kiedy konkretnie, tego nie wiemy, podobnie jak nie wiemy, ile dokładnie aktywnych wulkanów jest na ziemi. Sprawę komplikują wulkany podwodne, które są słabo zbadane, a nawet niewystarczająco zidentyfikowane. Może ich być nawet kilkaset tysięcy.

Tak czy inaczej, wulkany pobudzały i wciąż pobudzają wyobraźnię. Dla Greków sycylijska Etna była kuźnią, gdzie Wulkan (w rzymskich wierzeniach bóg ognia, utożsamiany z greckim Hefajstosem) kuł pioruny dla Jowisza. W średniowieczu mądrość ludowa upatrywała w nich okien do piekła.

Pomóż w rozwoju naszego portalu

Wspieram

Siły przyrody

Dziś widzi się w nich drzemiące potężne siły przyrody, które zagrażają człowiekowi. Jak obliczono, ponad 500 mln ludzi żyje w pobliżu czynnych wulkanów, czyli jest narażonych na ryzyko utraty życia. W ostatnich 300 latach w wyniku erupcji wulkanicznych zginęło ponad 250 tys. osób.

Część wulkanów wyrzuca olbrzymie ilości pyłów na wysokość wielu kilometrów – tak było z wybuchem Eyjafjallajökull na Islandii w kwietniu 2010 r., który spowodował wielodniowy chaos w transporcie lotniczym – z innych lawa wypływa spokojnie. W dużej mierze zależy to od składu chemicznego i mineralnego materiału, który ulega erupcji.

Nawet średniej wielkości erupcje mogą powodować krótkotrwałe zmiany klimatu w skali globu. Znane z nieodległej historii geologicznej wielkie erupcje tzw. superwulkanów, np. Toba na Sumatrze czy Yellowstone w USA, mogą spowodować takie zmiany przez emisję ogromnych ilości pyłów i gazów.

Od erupcji po emisję

Za pierwszego wulkanologa można uznać Pliniusza Młodszego. Opisał on erupcję Wezuwiusza z sierpnia 79 r., która zniszczyła Pompeje. Ale regularne badania wulkanów to kwestia ostatnich kilkudziesięciu lat.

Wulkanologia stała się nauką wielodyscyplinarną, obejmuje wiedzę z fizyki, chemii, biologii i geologii. Do monitorowania wulkanów włączano kolejno: sejsmometry, precyzyjne przyrządy GPS, kamery termowizyjne, mikrograwimetry, magnetometry, skanery laserowe, wreszcie satelity.

Reklama

Dzięki postępom w zrozumieniu procesów wulkanicznych udaje się uratować coraz więcej istnień ludzkich i ograniczać straty. Wulkany jednak wciąż kryją tajemnice. Mimo wielu dziesiątek lat badań nadal nie ma np. jednolitej opinii na temat niuansów magmowego systemu Wezuwiusza, jednego z najintensywniej badanych wulkanów.

Tylko w ciągu kilku dni na początku lutego odnotowano kilkanaście mniejszych i większych zdarzeń związanych z wulkanami – od erupcji indonezyjskiego Karangetang i aleuckiego Great Sitkin, poprzez wpływ lawy z jawajskiego wulkanu Merapi, fontanny lawy w kraterze chilijskiego Villarrica, po emisje popiołu z kolumbijskiego Nevado del Ruiz.

Zauważono też erupcję freatomagmową (interakcja wody morskiej z magmą) podmorskiego wulkanu East Epi, który jest zlokalizowany między wyspami Lopevi i Epi w archipelagu Nowych Hebrydów na Oceanie Spokojnym.

Na świecie w ciągu roku wybucha kilkadziesiąt wulkanów. Część z nich, np. Stromboli na włoskich Wyspach Liparyjskich, jest nieprzerwanie aktywna od kilkudziesięciu tysięcy lat, inne wybuchają jednorazowo, a ich aktywność trwa zaledwie kilka dni.

Góra w powietrzu

Do największych tragedii dochodzi tam, gdzie nie prowadzono monitoringu zachowania się wulkanów lub nie przestrzegano zasad ewakuacji ludności. W wyniku wybuchu wulkanu Nevado del Ruiz w Kolumbii w listopadzie 1985 r. zginęło 29 tys. osób (nad ich grobami modlił się Jan Paweł II podczas wizyty w Kolumbii w 1986 r.). Ścisłe przestrzeganie zasad i wyciąganie wniosków z danych monitoringu uratowały bowiem wielu ludzi w gęsto zaludnionych regionach świata.

Przełomowa była erupcja wulkanu St. Helens w USA w maju 1980 r., która wyrzuciła w powietrze część góry (obniżyła się ona o 400 m). Dzięki urządzeniom badawczym erupcję przewidziano na dwa tygodnie wcześniej i ewakuowano ludność z najbliższej okolicy. Erupcja miała siłę 400 megaton trotylu – 20 tys. razy większą niż bomba atomowa zrzucona na Hiroszimę. Słup popiołu sięgał 18 km. Mimo że była to jedna z największych katastrof XX wieku, zginęło tylko 57 osób.

Reklama

Egipskie ciemności i Atlantyda

Badacze są przekonani, że to erupcja wulkanu Thera na wyspie Santorini, w archipelagu Cyklady, wywołała opisane w Starym Testamencie – w Księdze Wyjścia – „egipskie ciemności”. Choć kataklizm mógł zabić nawet 35 tys. osób, nie odnaleziono ofiar. Do niedawna.

Archeolodzy pracujący w Çeşme-Baglararasi w zachodniej Turcji odkryli szczątki człowieka i psa. Ofiary zginęły od fali tsunami wywołanej eksplozją wulkanu na Morzu Śródziemnym, która jest również odpowiedzialna za powstanie „egipskich ciemności”. Odnalezione szczątki pochodzą sprzed 3,6 tys. lat. Przetrwały dzięki murowi, który oparł się uderzeniu fali. Człowiek był w niego wciśnięty. Ślady tsunami znaleziono w Çeşme-Baglararasi po kilku latach badań. O przejściu tsunami świadczą m.in. warstwy popiołów i gruzu. Erupcja miała być jedną z najsilniejszych w historii ludzkości. Wybuch można porównać pod względem siły do detonacji milionów takich bomb jak ta zrzucona na Hiroszimę.

Metoda datowania węglem drzew znalezionych pod pyłem wulkanicznym wskazuje, że do erupcji doszło ok. 1600 r. przed Chr. O skutkach wybuchu Thery może mówić legenda o Atlantydzie. Seria fal tsunami wywołanych tym wybuchem mogła się przyczynić do upadku cywilizacji minojskiej, rozwijającej się na oddalonej o 140 km Krecie.

Archeolodzy uważają, że mieszkańcy starożytnej Thery zdążyli uciec z wyspy, o czym świadczy porzucenie domów przed katastrofą. Wybuch pewnie poprzedziła seria trzęsień ziemi. Część osób ruszyła na Kretę, część – do Egiptu. To w Egipcie narodziła się historia o tajemniczej wyspie, choć o jej losie dowiedzieliśmy się dzięki Platonowi. W jednej z egipskich inskrypcji znajduje się historia, która przypomina platoński tekst o Atlantydzie.

Reklama

Ognisty krąg

Rozmieszczenie wulkanów na ziemi związane jest z tektoniką płyt litosfery. Tereny aktywne wulkanicznie najczęściej znajdują się na obrzeżach tych płyt. Tak zwany Ognisty Krąg Pacyfiku wyznaczają aktywne wulkany: Aleutów, Alaski, Sierra Nevada, Meksyku, Ameryki Środkowej, łańcucha Antyli, Ekwadoru, Boliwii i Chile.

Aktywne wulkany są na: Nowej Zelandii, wyspach Tonga, Fidżi, na Filipinach (to już strefa azjatycka), w Japonii i na Kamczatce, a także na archipelagu Sundajskim, należącym do Indonezji. Ważna strefa wulkaniczna istnieje na Atlantyku.

Mniej aktywna jest strefa śródziemnomorska, ma sporo wulkanów wygasłych. Aktywne to: Etna, Wezuwiusz, Stromboli, Vulcano, na Morzu Egejskim to Santorini, na Kaukazie – Kazbek i Elbrus, w Iranie – Demewend.

Wiele tajemnic wulkanów wciąż czeka na odkrycie, a sprawę komplikują słabo zbadane wulkany podwodne, które mają spory wpływ zarówno na życie podwodne, jak i na to na lądzie. Ale to już temat na osobny tekst.

2023-03-20 20:48

Ocena: +4 0

Reklama

Wybrane dla Ciebie

Człowiek na wulkanie

Niedziela Ogólnopolska 22/2023, str. 42-43

[ TEMATY ]

wulkan

commons.wikimedia.org

Grzegorz Gawlik na wulkanie Lokon Tompaluan, wyspa Sulawesi, Indonezja, 2013 r.

Grzegorz Gawlik na wulkanie Lokon Tompaluan, wyspa Sulawesi, Indonezja, 2013 r.

Szanse na to, że zaginiony na japońskim wulkanie znany podróżnik, odkrywca i badacz Grzegorz Gawlik zostanie znaleziony żywy, są znikome.

Zaginął na wulkanie Ontake na początku kwietnia. Poszukiwania trwały kilkanaście dni, ale je przerwano, bo uznano, że w panujących na zboczach wulkanu zimowych warunkach nie mógł przeżyć. Poszukiwania będą wznowione w czerwcu, po roztopach. Ontake, drugi (po Fudżi) pod względem wielkości aktywny wulkan w Japonii (3067 m n.p.m.), znajduje się w górach Hida na wyspie Honsiu. Ontake (po raz ostatni „przemówił” we wrześniu 2014 r.) miał być kolejnym z długiej listy wulkanów zdobytych i opisanych przez Grzegorza Gawlika. Na niektórych stanął jako pierwszy człowiek, na innych – jako pierwszy Polak.

CZYTAJ DALEJ

W świetle Eucharystii, w ciszy konfesjonału - paulini i Jasna Góra

2024-03-28 10:33

[ TEMATY ]

Jasna Góra

Karol Porwich/Niedziela

Patriarcha Zakonu Paulinów św. Paweł z Teb przez wielu skazany na śmierć głodową na pustyni, doświadczył Bożej troski i był z Bożej Opatrzności karmiony chlebem. Dziś prawie pół tysiąca paulinów każdego dnia Chlebem Eucharystycznym karmi ludzi na 4 kontynentach. W sercu Zakonu na Jasnej Górze żyje ponad 70 kapłanów. Misję tego miejsca i posługujących tu paulinów, wciąż określają słowa św. Jana Pawła II, że „Jasna Góra to konfesjonał i ołtarz narodu”. Sprawowanie Eucharystii jako centrum życia całej wspólnoty i pracy apostolskiej paulinów wpisane jest w ich zakonne konstytucje.

Na Mszę św…po cud

CZYTAJ DALEJ

Bp Muskus: sensem Eucharystii jest spotkanie z miłością

2024-03-28 20:44

[ TEMATY ]

Kraków

Wielki Czwartek

bp Damian Muskus

diecezja.pl

- Przy jednym stole spotykają się z Jezusem biedacy, grzesznicy, słabi i poranieni ludzie. To nie jest uczta w nagrodę za dobre sprawowanie, uroczysta kolacja dla wybrańców, którzy zasłużyli na zaproszenie - mówił w Wielki Czwartek o Eucharystii bp Damian Muskus OFM. Krakowski biskup pomocniczy przewodniczył Mszy św. Wieczerzy Pańskiej w kościele Matki Bożej Zwycięskiej w Krakowie-Borku Fałęckim.

- Bóg, który pokornie schyla się do ziemi, by umyć nogi człowiekowi, nie wywołuje entuzjazmu. Ten osobisty i czuły gest budzi sprzeciw i zgorszenie wielu - mówił bp Muskus, zauważając, że obraz Boga, który obmywa nogi uczniom, kojarzy się z upokorzeniem. - Paradoksalnie łatwiej przyjąć fakt, że Jezus cierpiał i poniósł śmierć na krzyżu, niż zaakceptować Boga, który z miłości obmywa ludzkie stopy - dodał.

CZYTAJ DALEJ

Reklama

Najczęściej czytane

W związku z tym, iż od dnia 25 maja 2018 roku obowiązuje Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia Dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych) uprzejmie Państwa informujemy, iż nasza organizacja, mając szczególnie na względzie bezpieczeństwo danych osobowych, które przetwarza, wdrożyła System Zarządzania Bezpieczeństwem Informacji w rozumieniu odpowiednich polityk ochrony danych (zgodnie z art. 24 ust. 2 przedmiotowego rozporządzenia ogólnego). W celu dochowania należytej staranności w kontekście ochrony danych osobowych, Zarząd Instytutu NIEDZIELA wyznaczył w organizacji Inspektora Ochrony Danych.
Więcej o polityce prywatności czytaj TUTAJ.

Akceptuję