Fundamenty

Co cywilizacja Zachodu zawdzięcza Kościołowi

Czym byłaby cywilizacja Zachodu bez fundamentów, które dał jej Kościół katolicki? W dobie ataków na wszystko, co z Kościołem się kojarzy, w cyklu, którego kolejne odcinki prezentujemy raz w miesiącu, chcemy przypomnieć, jak głębokie są chrześcijańskie korzenie europejskiej kultury, sztuki, nauki, etyki, medycyny, dobroczynności i europejskiego prawodawstwa.

Założony przez Jezusa Chrystusa Kościół przez wieki koncentrował się nie na liczbie wyznawców, ale na konkretnym człowieku. Zresztą samo pojęcie „osoby” wprowadził do filozofii i w ogóle języka żyjący na przełomie V i VI wieku Boecjusz. Osoba to „substancja indywidualna mająca rozumną naturę”. Definicja ta odegrała kulturotwórczą rolę i obroniła człowieka przed urzeczowieniem, co było pokusą niejednego ideologicznego systemu wrogiego ludzkości. Kościół zawsze demaskował nieludzkie systemy sprawowania władzy politycznej. Podawał też środki zaradcze w postaci promowania etosu Ewangelii (z Kazaniem na Górze i imperatywem miłości Boga i bliźniego, w tym miłości nieprzyjaciół) i przesłania Krzyża. Jest to niekwestionowanym dziełem chrześcijaństwa w dziejach świata i jednocześnie darem dla cywilizacji śródziemnomorskiej i atlantyckiej. Znakiem rozpoznawczym tejże cywilizacji jest – dzięki chrystianizmowi – honor i wstyd. Cywilizacja Zachodu została zbudowana na planie krzyża Jezusa Chrystusa!

Pomóż w rozwoju naszego portalu

Wspieram

Oświata

Reklama

Świat kultury Zachodu ma wciąż niespłacony dług wdzięczności wobec Kościoła za upowszechnianie oświaty, a zatem i wiedzy, w różnych środowiskach. Przez Biblię pauperum – obrazowe przedstawienia scen biblijnych w świątyniach – Kościół kształtował nie tylko wiarę ludu Bożego, ale i wiedzę, a w końcu – światopogląd. Dzięki wynalezieniu w 1450 r. druku i zastosowaniu go do „kopiowania” ksiąg, nade wszystko Biblii, nastąpiło popularyzowanie wiedzy. Druk tzw. Biblii Gutenberga (1455 r.) był wielkim wydarzeniem kulturotwórczym. Święte teksty, które do tej pory kopiowane były w zakonnych skryptoriach i często „zamknięte” w bibliotekach opactw czy klasztorów, poszły w świat, stały się dostępne dla wszystkich. Co więcej, instytucja biblioteki, działająca przez wieki w środowiskach przede wszystkim kościelnych, nie tylko w kompleksach uniwersyteckich, ma genezę kościelną. Nie było w ciągu dziejów klasztoru, który by nie miał biblioteki.

Kościół zakładał niezliczone wręcz instytucje oświatowe – przedszkola, szkoły różnego stopnia, często zawodowe. W prowadzeniu szkół wyróżnili się salezjanie, bracia szkolni, pijarzy i jezuici. Ci pierwsi zakładali placówki również dla trudnej młodzieży. Współczesna resocjalizacja ma więc prekursorów w postaci pedagogów chrześcijańskich z minionych wieków.

Medycyna

Pierwsze szkoły medyczne także zakładał Kościół, zarówno w Europie, jak i na misjach (np. w Indiach). Troskę o psychicznie chorych zainicjowali w Europie bonifratrzy. Oni jako pierwsi, przed wiekami, zdjęli z rąk i nóg osób dotkniętych tym cierpieniem „kajdany”, leczyli tych ludzi w specjalnie zakładanych dla tego celu szpitalach. Znane są zasługi bonifratrów w zakresie ziołolecznictwa. Innym przykładem jest żyjąca dużo wcześniej św. Hildegarda z Bingen (zm. 1179), która zajmowała się fitoterapią. W prowadzenie szpitali zaangażowany jest od początku (XVI wiek) Zakon Kamilianów. W Ziemi Świętej, szczególnie w epoce wypraw krzyżowych, działalność opiekuńczo-medyczną prowadziły szpitalne zakony powołane do troski nad pielgrzymami przybywającymi z Europy do Jerozolimy. Faktem jest, że niezliczone leki na bazie ziół wprowadzili do farmacji właśnie ludzie Kościoła.

Reklama

Nie do przecenienia są też osiągnięcia Kościoła związane z lingwistyką, etnologią, antropologią, religioznawstwem, ale też – mówiąc dzisiejszym językiem – z kulturoznawstwem. Katoliccy misjonarze byli odkrywcami „nowego świata”. To oni opracowywali pierwsze atlasy geograficzne, atlasy roślin oraz zwierząt. Nazwy geograficzne z nurtu tzw. hierotopografii (opisuje ona rozmieszczenie miejsc świętych, ale też posługuje się świętym nazewnictwem) były nadawane przez chrześcijan nie tylko na Zachodzie, ale i na całym świecie. „Święte nazwy” dotyczyły nie tylko krajobrazu (rzek, gór, masywów górskich), lecz także miast i państw. Przykładami są: San Francisco, Los Angeles, San Salwador. Ważne są ponadto osiągnięcia Kościoła w zakresie astronomii. Geneza Watykańskiego Obserwatorium Astronomicznego sięga drugiej połowy XVI wieku.

Osobnym tematem są przekłady Biblii niemal na wszystkie języki i narzecza świata! To dzieło godne wdzięczności, również ze strony ludzi niewierzących. Biblia bowiem kształtowała przez wieki cywilizację zarówno Zachodu, jak i innych stron świata. Misjonarze układali słowniki języków europejskich i tubylczych, by móc poprawnie przełożyć Biblię i głosić prawdy wiary chrześcijańskiej nowym ludom. A dzięki temu, że przywozili eksponaty z tzw. krajów misyjnych, przyczynili się do rozwoju muzealnictwa.

Kultura i sztuka

Wielkimi skarbami chrześcijaństwa darowanymi Zachodowi są architektura, sztuka, w tym malarstwo i rzeźba, w postaci nie tylko dzieł, ale i sposobu ich tworzenia. Niektóre zakony, np. jezuici, mogą się poszczycić osiągnięciami z zakresu teatrologii. Od połowy XVI wieku działał tzw. teatr jezuicki, który angażował uczniów pobierających naukę w szkołach Towarzystwa Jezusowego w różnych państwach Europy. Darem chrześcijaństwa dla cywilizacji Zachodu jest również muzyka sakralna, przez wieki komponowana przez geniuszy, w tym organistów świątyń, przede wszystkim w Niemczech.

Uniwersytety

Reklama

Centrami poznawania prawdy, jej poszukiwania, odkrywania, badania, a także upowszechniania były zawsze uniwersytety zakładane przez Kościół. Istotę uniwersytetu oddaje łacińskie określenie tej instytucji: universitas magistrorum et scholarium, co tłumaczy się jako „społeczność [osób] nauczających i nauczanych”. Tak rozumiana społeczność była u początku rodzajem korporacji, która broniła praw i przywilejów profesorów oraz studentów.

Powstanie uniwersytetów oraz innych ośrodków nauki było związane z istnieniem przykościelnego szkolnictwa niższego. Kandydaci do odbywania studium na uniwersytetach wcześniej kształcili się w różnych typach szkół: biskupich, kapitulnych, klasztornych oraz parafialnych. Duchowni prowadzili również szkoły pałacowe, w których uczyli się też świeccy. Obowiązek studium naukowego spoczywał na każdym mnichu czy zakonniku. Było to coś w rodzaju ćwiczeń duchowych, do spełniania których był on zobowiązany przez regułę zakonną. Ten fakt jest nie bez znaczenia dla szkolnictwa. Zakładane było ono i prowadzone przez ludzi Kościoła obytych z nauką, dla których była ona „chlebem powszednim”.

Pierwszym europejskim uniwersytetem, którego geneza sięga XI wieku, był Uniwersytet w Bolonii z Wydziałem Prawa. Na uniwersytecie tym działał w XII wieku Gracjan – słynny prawnik i mnich kameduła, który zebrał oraz uporządkował papieskie, soborowe, synodalne, a także biskupie przepisy kościelne. Materiał ten opatrzony został tytułem Dekret Gracjana i przez wieki stanowił podstawowy podręcznik prawa kanonicznego.

Reklama

Najsłynniejszym uniwersytetem w średniowieczu i w późniejszych epokach był Uniwersytet Paryski, który prowadził od XII wieku studium filozoficzne i teologiczne (w średniowieczu teologię studiowano głównie na tym uniwersytecie, dokąd przybywali studenci niemal z całej Europy). Właśnie w Paryżu tamtejsza „korporacja” uczących się i nauczających nazwała siebie po raz pierwszy „uniwersytetem”, a papież Grzegorz IX w 1231 r. zapewnił uniwersytetowi pełną autonomię w zakresie wydawania własnych statutów, opracowywania programów nauki oraz procedury związanej z nadawaniem stopni naukowych. Uniwersytet ten, podlegając jurysdykcji kościelnej, stał się duchowo-intelektualnym centrum chrześcijaństwa. W tym samym czasie funkcjonował też Uniwersytet w Oksfordzie, który jednak nie dorównywał sławie uczelni w Paryżu.

Do pierwszych europejskich uniwersytetów przybywali nauczyciele i studenci z całej ówczesnej chrześcijańskiej ekumeny – niemal ze wszystkich krajów Europy. Stawały się one uczelniami dostępnymi dla wszystkich, nadawały powszechnie uznawane w świecie chrześcijańskim stopnie naukowe (magister i doktor – pojęcia te mają ściśle chrześcijańską proweniencję), wskutek czego nabierały uniwersalnego charakteru.

Średniowieczne uniwersytety były zakładane mocą bulli papieskich lub innych dokumentów prawnych Stolicy Apostolskiej, a najwcześniejsze z nich powstały pod patronatem papieży w następujących miastach: Bolonia, Padwa, Rzym, Paryż, Salamanka, Cambridge, Piza, Praga, Kraków, Wiedeń, Pecz na Węgrzech, Saint Andrews w Szkocji, Leuven w dzisiejszej Belgii, Glasgow w Szkocji. Do końca XV wieku w Europie powstało ok. osiemdziesięciu uniwersytetów. Wszystkie świadczą o wyjątkowym, niepodważalnym wkładzie Kościoła w budowę cywilizacji Europy.

Każdym uniwersytetem europejskim w pierwszych wiekach ich istnienia kierowały władze kościelne, reprezentowane przez kanclerzy. To oni nadawali stopnie naukowe. W późniejszych wiekach funkcję kanclerza przejął rektor, wywodzący się z wydziału filozoficznego, którym wcześniej kierował.

Reklama

Strukturę pierwszych uniwersytetów wyznaczały wydziały: teologiczny, prawny, filozoficzny oraz medyczny. W późniejszych czasach z filozofii wyłonił się wydział humanistyczny. Od początku na uniwersytetach prowadzono badania teoretyczne oraz z zakresu dziedzin praktycznych. Do pierwszych należały: teologia i matematyka (z astronomią, geometrią, arytmetyką, muzyką i fizyką). W drugiej grupie znalazły się: etyka, ekonomia, polityka. Warto także odnotować, że struktura studiów na pierwszych uniwersytetach była zapowiedzią późniejszego wyspecjalizowania się uczelni, które uległy podziałowi na uniwersytety oraz politechniki.

W XVI wieku w państwach objętych reformacją status uniwersytetów katolickich zmienił się. Przestały one istnieć jako katolickie bądź zostały rozwiązane. Mimo tego Kościół katolicki nadal zakładał liczne uniwersytety w państwach, które nie uległy fali reformacji, w tym w krajach misyjnych. Do wybuchu rewolucji francuskiej (1789 r.) powstało trzydzieści nowych uniwersytetów katolickich. W XIX wieku, mimo rozlicznych represji wobec uczelni kościelnych, funkcjonowały niektóre wydziały teologiczne na uniwersytetach państwowych. Tak było w Niemczech i w innych krajach środkowoeuropejskich. We Francji wydziały teologiczne działały samodzielnie jako uczelnie kościelne, ponieważ nie mogły być włączone w strukturę uniwersytetów z uwagi na separację państwa od Kościoła.

Wraz z pojawieniem się nurtów filozofii negujących chrześcijański światopogląd Kościół katolicki zaczął organizować uniwersytety, których celem było podjęcie wyzwań związanych z nowymi tendencjami filozoficznymi, przenikającymi nie tylko Europę, ale też Amerykę oraz inne przestrzenie geograficzno-kulturowe. W XIX wieku zaczęły powstawać katolickie uniwersytety, które miały czuwać nad prawowiernością chrześcijańskiego nauczania w epoce błędów modernizmu i zakwestionowania nauczania papieskiego. Tak powstał Instytut Katolicki (Institut Catholique) w Paryżu, który kontynuuje tradycje Sorbony, zwłaszcza zamkniętego w 1866 r. przez rząd Francji Wydziału Teologicznego. W XX wieku powstały uniwersytety katolickie w Lublinie, Mediolanie i Nijmegen.

Chrześcijaństwo było znacząco zaangażowane w rozwój wyżej opisanych dziedzin, które tworzą naszą cywilizację, a wynikało wprost z religijnego odczytywania świata jako przestrzeni poświęconej Bogu, uświęconej obecnością Jezusa Chrystusa, który jako Bóg-Człowiek jest nie tylko Odkupicielem człowieka (Redemptor hominis), ale też stał się Odkupicielem cywilizacji Zachodu.

Wzrosło prześladowanie chrześcijan w Afryce - wynika z najnowszych badań Międzynarodowego Dzieła Chrześcijańskiego „Open Doors” (Otwarte Drzwi). Według opublikowanego dzisiaj w Kelkheim w Niemczech rocznego raportu o prześladowaniach wyznawców Chrystusa ("Weltverfolgungsindex" 2013 - Światowy Indeks Prześladowań 2013) podobnie jak w latach ubiegłych pierwsze miejsce zajmuje komunistyczna Korea Północna. Open Doors, międzynarodowa i ponadwyznaniowa organizacja szacuje, że na całym świecie liczba prześladowanych wyznawców Chrystusa wynosi ponad 100 mln. Sprawozdanie obejmuje okres od 1 listopada 2011 r. do grudnia 2012 r. Korea Północna jedenasty rok z rzędu otwiera listę hańby. Spośród 50 krajów prześladowań, to na jej terenie dochodzi do najbrutalniejszych aktów zwalczania chrześcijaństwa. Według danych Open Doors w obozach pracy (de facto obozach koncentracyjnych, gdzie eksterminuje się fizycznie ludzi) przebywa od 50 do 70 tys. chrześcijan (na 200 tys. osadzonych). Prześladowania przybrały na sile po objęciu władzy przez syna Kim Dzong Ila, Kim Dzong Una. W porównaniu z ubiegłym rokiem, wzrosła także drastycznie liczba uchodźców z Korei Północnej do Chin. Co druga próba ucieczki z „raju“ Kimów nie powiodła się. Top Lista krajów prześladowań, a więc pierwsza dziesiątka jest następująca: Korea Północna, Arabia Saudyjska, Afganistan, Irak, Somalia, Malediwy, Mali, Iran, Jemen, Erytrea. Osiem krajów z pierwszej dziesiątki jest państwami islamu, Korea Północna jest komunistyczna, natomiast afrykańska Erytrea zarządzana jest przez dyktatora marksistę. Nowymi krajami w pierwszej dziesiątce są: Mali, które zajęło miejsce siódme oraz Erytrea plasująca się na miejscu dziesiątym. Mali w ubiegłym roku nie znalazło się w ogóle na Światowym Indeksie Prześladowań. Erytrea zaś zajmowała pozycję jedenastą. Oprócz Mali i Erytrei, spośród krajów afrykańskich w górę przesunęły się dodatkowo Etiopia (z 38. na 15.), Libia (z 25. na 17.) oraz Tanzania, nowy kraj na Światowym Indeksie Prześladowań 2013, aktualnie pozycja numer 24. Nigeria nie zmieniła miejsca w rankingu i nadal zajmuje wysoką, trzynastą pozycję. Nowymi państwami, które pojawiły się na Indeksie 2013, to Kenia (miejsce 40), Uganda (pozycja 47) oraz Niger (ostatni kraj na liście Open Doors, a więc nr 50). Ich pojawienie się, a także przesuwanie się w górę wymienionych krajów Afryki, odzwierciedla trend ogólnego zjawiska, które można nazwać „islamską wiosną“ na kontynencie afrykańskim. Dodatkowo aż trzy kraje Afryki (Somalia, Mali i Erytrea) znajdują się na Top Liście. Głównym źródłem prześladowań chrześcijan w Mali jest islamski ekstremizm. Jeszcze do niedawna to afrykańskie państwo było zarządzane na modłę zachodnią, w umiarkowanym świecie islamu. Chrześcijanie cieszyli się względną wolnością, mogli praktykować swoją religię. Po zdobyciu władzy na obszarach północnych przez separatystów (Tuareg) i bojowników islamskich, którzy powołali autonomiczne państwo Azawad w kwietniu 2012 r., sytuacja wszystkich mieszkańców (nie tylko chrześcijan) dramatycznie się pogorszyła. W stosunkowo krótkim czasie islamiści utworzyli państwo islamskie, gdzie obowiązuje prawo szariatu. Chrześcijanie zmuszeni zostali do ucieczki i porzucenia swojej własności, groziła im bowiem fizyczna eksterminacja. Wszystkie domy chrześcijan zostały przejęte, a kościoły spalone. Tak zwana „arabska wiosna“ definitywnie i jednoznacznie zmieniła się dla chrześcijan w świecie islamu w „arabską zimę“. W każdym z krajów islamu, gdzie miały miejsce zmiany polityczno-religijne, m.in. w Egipcie, Syrii, Libii, Jemenie, Tunezji, Algierii, Maroku, ich sytuacja uległa pogorszeniu. Szczególnie dwa kraje stoją tu w centrum uwagi: Syria i Libia. Wojna domowa w Syrii kosztowała życie 40 tys. cywilów. Chrześcijanie są atakowani, pozbawiani własności, wypędzani z domów, porywani. Wykorzystując zarzewie wojenne, ekstremiści i bandyci dokonują na nich zamachów, bombardują kościoły, osiedla i chrześcijańskie dzielnice. W wyniku tragicznej sytuacji chrześcijan w Syrii, kraj ten zmienił pozycję z 36. w 2012 r. na 11. w 2013 r. Również Libia poczyniła krok do przodu, przeskakując z miejsca 26. na 17. Liczba wyznawców Chrystusa, obecnych dotychczas w kraju załamała się drastycznie w wyniku ucieczki lub wyjazdu chrześcijan pochodzących z zagranicy. Salafici zdobywają coraz większą popularność i pogłębiają swój wpływ na społeczeństwo i politykę. Z kraju sekularnego, Libia zamienia się w kraj islamskiego fundamentalizmu. Z Top Listy 10 zniknął Uzbekistan (z miejsca 7. przeszedł na miejsce 16.) oraz Pakistan (z 10. na 14.). Z rankingu całkowicie natomiast zniknęły: Czeczenia, Turcja, Kuba, Białoruś oraz Bangladesz. Nie oznacza to, że los chrześcijan jest tam tym samym lekki albo się polepszył, jest to spowodowane wyłącznie ekstremalnym wzrostem prześladowań w innych krajach. Wśród krajów ze Światowego Indeksu Prześladowań najsilniejszy trend (pozytywny) zarysował się w Chinach. Ten totalitarny kraj z miejsca 21. spadł na miejsce 37. Jak bardzo wyraźny i długoletni jest to trend, pokazuje pozycja Chin jeszcze w 2010 r., gdy kraj ten zajmował miejsce 13, a przed pięciu laty, Chiny plasowały się w pierwszej dziesiątce (miejsce nr 10). Także Komory zajmujące miejsce 24., spadły na miejsce 41., podobnie Bhutan, z miejsca 17., królestwo smoka spadło na pozycję nr 28. Na całym świecie dostrzega się gwałtowne pogorszenie sytuacji chrześcijan i wzrost prześladowań. Jedynie w Chinach, grupa badawcza Open Doors odnotowała wyraźne polepszenie się położenia wyznawców Chrystusa. Inne kraje, takie jak Iran, czy Uzbekistan nadal prowadzą ciężką antychrześcijańską kampanię, wpisaną w program polityczny państwa. Fakt, że w tym roku zajęły lepszą pozycję, jest wyłącznie wynikiem pogorszenia się sytuacji religijnej, politycznej, ekonomicznej, rodzinnej, społecznej i osobistej chrześcijan w nich żyjących. Światowy Indeks Prześladowań Open Doors nie służy do tworzenia statystyk na podstawie bezosobowych i martwych liczb. Za liczbami bowiem znajdują się konkretni ludzie, którzy cierpią. Należy zatem o tym pamiętać. Lista Open Doors jest tylko modelowym przybliżeniem tragicznej sytuacji chrześcijan w świecie komunizmu, islamu, hinduizmu, buddyzmu i dyktatur. Celem Światowego Indeksu Prześladowań jest ukazaniem konieczności solidarności, wsparcia, pomocy 100 miliom chrześcijan cierpiących okrutne doświadczenia w ponad 50 krajach na świecie, a więc w co czwartym kraju na ziemi. "Światowy Indeks Prześladowań jako narzędzie ma być inspiracją i zachętą do modlitwy, pomocy i zdobywania wiedzy czy też świadomości wśród wierzących chrześcijan, na temat losu ich rodzeństwa w Chrystusie Panu" - czytamy w Światowym Indeksie Prześladowań 2013. Międzynarodowe Dzieło Chrześcijańskie Open Doors szacuje, że na całym świecie z powodu swojej wiary ok. 100 mln chrześcijan cierpi prześladowania z powodu wiary. To właśnie chrześcijanie są tą grupą religijną, która jest najbardziej uciskana z powodów religijnych. Światowy Indeks Prześladowań Open Doors jest listą 50 krajów, w których chrześcijanie najbardziej cierpią. Każdego roku międzynarodowa grupa ekspertów, we współpracy z Open Doors dokonuje oceny minionego roku, uwzględniając meldunki, badania, raporty i doniesienia monitorujące zakres prześladowań chrześcijan, a które docierają z całego świata. Światowy Indeks Prześladowań Open Doors ukazuje się od 1993 r. Jest on użytecznym narzędziem, które pozwala wniknąć głębiej w problem chrześcijan z krajów, gdzie łamie się podstawowe prawo człowieka do wolności religijnej. Światowy Indeks Prześladowań umożliwia także chrześcijanom, Kościołom, politykom, mediom z tzw. wolnego świata niesienie efektywnej pomocy na wielu płaszczyznach i informowanie o ciężkiej sytuacji prześladowanych. Open Doors jest międzynarodowym Dziełem chrześcijańskim, które niesie pomoc wszystkim denominacjom chrześcijańskim, cierpiącym ucisk, i które są zagrożone fizycznym zniknięciem w ponad 50 krajach świata. Open Doors pomaga im finansowo oraz duchowo, wzmacniając często pozostawionym samym sobie, chrześcijanom. Od ponad pięciu dekad Open Doors jest obecne na pierwszej linii frontu, gdzie dodaje sił prześladowanym chrześcijanom działającym w ukryciu, reprezentującym Kościół katakumbowy. Przekraczając podziały konfesyjne, Open Doors próbuje rozwijać Kościoły i wspólnoty lokalne działające w swoich krajach nielegalnie i represjonowane zgodnie z prawem. W tworzenie Światowego Indeksu Prześladowań zaangażowani są eksperci, liderzy Kościołów, jak i współpracownicy Dzieła, działający w świecie prześladowań.