Reklama

Kultura

Polska była jego namiętnością

„Dość żył dla swojej sławy, ale zbyt krótko dla ojczyzny, której był mocnym filarem” – tymi słowami na francuskim cmentarzu w Auxerre w 1834 r. pożegnał swojego przyjaciela kpt. Antoni Olszewski.

Bądź na bieżąco!

Zapisz się do newslettera

Krytyk literacki i historyk, teoretyk romantyzmu i publicysta, rewolucjonista i pianista. Jeden z najbłyskotliwszych umysłów i najmocniejszych, choć wulkanicznych, charakterów w polskiej historii. Urodzony 220 lat temu w galicyjskim Bojańcu Maurycy Mochnacki był niegdyś powszechnie znanym bohaterem – symbolem niezłomnej woli walki o „wolność, całość i niepodległość Ojczyzny naszej”, przypieczętowanej nie tylko słowem, ale i czynem. To kolejny ogłoszony przez Sejm patron roku 2023.

Polski Robespierre

Trudno doszukać się „zwykłych” momentów w jego krótkim życiu. Już jako student wydziału prawa Uniwersytetu Warszawskiego na kilkanaście dni przed złożeniem egzaminu magisterskiego w 1823 r. został „we własnym mieszkaniu napadnięty przez policjanta i zelżony, gdy chciał napaść odeprzeć, porwany do więzienia, z rozkazu W. Xięcia (Konstantego – P.Ż.G.) przez 40 dni pod gołym niebem, z największymi zbrodniarzami przeznaczony do robót publicznych w ogrodzie belwederskim”.

Pomóż w rozwoju naszego portalu

Wspieram

Reklama

W wyniku nacisku rosyjskich władz w więzieniu stworzył memoriał (nazwany później „pismem karmelickim”) wymierzony w polski system szkolnictwa. Za opracowanie tego pisma został zwolniony po 8 miesiącach. Warunkiem zakończenia kary było również objęcie posady rosyjskiego cenzora. Mochnacki, nie wykazując się oczekiwaną gorliwością, został dyscyplinarnie zwolniony, z zakazem podejmowania pracy w urzędach publicznych. To ukształtowało jego bezwzględną nienawiść do moskiewskiej niewoli. Od tej pory zajął się działalnością publicystyczną. Pracował w Izydzie Polskiej jako tłumacz i asystent redaktora naczelnego. W 1827 r. założył Gazetę Polską, pisał również dla Kuriera Polskiego i redagował gazetę Głos obywatela z ziemi zabranej.

Mochnacki był członkiem sprzysiężenia podchorążych Piotra Wysockiego. I to właśnie on pamiętnej nocy 29 listopada 1830 r. na Rynku Starego Miasta w Warszawie ogłosił wybuch powstania listopadowego. „Szlacheccy pamiętnikarze ze zgrozą opisują, jak «diabłu podobny» młody potwór w czarnej rozwianej pelerynie i czarnym płaskim cylinderku uwijał się na czarnym koniu wśród mas plebejskich Starego Miasta i Powiśla, podjudzając je do ataku na śródmieście” – napisał Marian Brandys w Końcu świata szwoleżerów. W wydawanym w czasie powstania Dzienniku Krajowym Mochnacki publikował teksty, w których stanowczo głosił potrzebę odbudowy niezależności polskiej państwowości na demokratycznych zasadach. Ten młody, bo liczący zaledwie 27 lat radykał nazywany będzie „polskim Robespierre’em”, nieprzewidywalnym rewolucjonistą.

Reklama

Zaraz po wybuchu powstania kontrolę nad stolicą przejęło środowisko konserwatywno-ugodowe, ale Mochnacki nie dawał za wygraną. Jego środowisko powołało do życia Towarzystwo Patriotyczne pod przewodnictwem Joachima Lelewela. Wkrótce jednak ukonstytuował się Rząd Tymczasowy, w którym nie było już miejsca dla przedstawicieli klubowiczów Mochnackiego. Ostatecznym zaś pogrążeniem dla jego politycznych aspiracji było ujawnienie i rozpowszechnienie przez jego przeciwników najbardziej kompromitującego dokumentu w jego życiorysie – „pisma karmelickiego”. Gdy wraz z detronizacją cara Mikołaja jako króla Polski 25 stycznia 1831 r. powstanie przerodziło się w wojnę polsko-rosyjską, Mochnacki zaciągnął się do wojska. W obronie Olszynki Grochowskiej (25 lutego 1831 r.) odniósł rany w ramię i w nogę. Walczył w bitwach pod Okuniewem, Wawrem, nad Liwcem pod Długosiodłem i – już jako oficer – w bitwie pod Ostrołęką, gdzie znów został – tym razem czterokrotnie – ranny, co wykluczyło go z dalszych walk już do końca powstania. Za męstwo na polu bitwy odznaczono go Krzyżem Złotym Orderu Virtuti Militari.

Gdy po klęsce pod Ostrołęką szansa na powodzenie powstania zmalała, ale nie była jeszcze przekreślona, Mochnacki związał się politycznie z gen. Janem Krukowieckim. Towarzystwo Patriotyczne, mając nadzieję na rządy u boku generała, zainicjowało rozruchy, które wybuchły 15 sierpnia 1831 r. Rząd salwował się ucieczką. Niestety, Krukowiecki zamiast podzielić się władzą rozpędził Towarzystwo Patriotyczne. Mochnackiego kazał nawet rozstrzelać. Ten jednak, nie po raz pierwszy zresztą, cudem wyszedł z opresji.

Samoświadomość istnienia narodu

Reklama

Mochnacki kochał Polskę uczuciem gorącym i romantycznym, wielbił jej wielkość historyczną i tradycje wolnościowe, a miłość ta „była jego jedyną namiętnością”. Był autorem m.in. artykułu pt. Myśli o literaturze polskiej z 1828 r., rozprawy O literaturze polskiej w wieku XIX z 1830 r. oraz Powstania narodu polskiego – pracy, której pisanie rozpoczął w 1830 r. i nigdy nie ukończył. Przedstawił w niej swoje poglądy na klęskę powstania, którą upatrywał w niedojrzałości przywódców, ich braku gotowości do przyjęcia na siebie odpowiedzialności za ważny moment historyczny oraz w słabym zapleczu społecznym. I choć jego generacja nie doświadczyła osobiście bycia obywatelami Rzeczypospolitej, to jednak pamięci o tym obywatelstwie się nie wyrzekła. Ci ludzie czuli się Polakami, i to bez względu na to, pod którym zaborcą przyszło im żyć. Mochnacki opisał ten fenomen; stwierdził, że „naród istnieje, kiedy uzna się w jestestwie swoim”, czyli gdy nabędzie samoświadomości istnienia. Uważał Polaków za najstarszych synów europejskiej wolności, którzy mogą być dumni ze swych wolnościowych tradycji, jednych z największych i najświetniejszych w Europie. „Jeden człowiek, gdy myśleć zacznie, przychodzi ku uznaniu samego siebie; tak samo i cały naród w myśli swojej toż uznanie samego siebie w jestestwie swoim mieć musi”.

Bohater Wielkiej Emigracji

Po upadku listopadowego zrywu Mochnacki zasilił szeregi Wielkiej Emigracji. Do kraju nie mógł już wrócić – powstrzymywał go przed tym zaocznie wydany przez carski sąd wyrok śmierci. Na emigracji szybko ewoluowały jego poglądy polityczne. Z lewicowego radykała przeobraził się w zwolennika konserwatywnego księcia Adama Jerzego Czartoryskiego, którego uznał za jedyną osobę cieszącą się wystarczającym autorytetem wśród swoich i możnych tego świata, by dalej prowadzić sprawę narodową.

Uznawany jest za nowoczesnego myśliciela filozofii czynu. – Wyprzedzał świadomość patriotycznego społeczeństwa. Trzy lata działalności emigracyjnej w skłóconym Paryżu uczyniło z niego bohatera – powiedział o Mochnackim red. Jerzy Mikke w audycji Polskiego Radia z 1993 r. Mochnacki był także znakomitym pianistą. Często dawał koncerty, m.in. w celach charytatywnych, a jeden z nich stał się inspiracją dla Jana Lechonia, który po wysłuchaniu recitalu w Metz w 1832 r. napisał wiersz pt. Mochnacki.

Zmarł na gruźlicę 21 grudnia 1834 r. w Auxerre. Jego ciało powróciło do ojczyzny dopiero po 187 latach i 27 listopada 2021 r. zostało uroczyście pochowane w Alei Zasłużonych na Powązkach Wojskowych, w ramach oficjalnego pogrzebu państwowego, w oprawie ceremoniału wojskowego. To wydarzenie było symbolicznym hołdem zarówno dla samego Mochnackiego, jak i dla całego pokolenia Wielkiej Emigracji.

2023-09-05 14:52

Oceń: +1 0

Reklama

Wybrane dla Ciebie

Paweł Turbas – mistrz niedoceniony

Niedziela sosnowiecka 31/2015, str. 6-7

[ TEMATY ]

sylwetka

TZ

Ołtarz boczny z kościoła św. Joachima w Sosnowcu-Zagórzu wyrzeźbiony przez Pawła Turbasa

Ołtarz boczny z kościoła św. Joachima w Sosnowcu-Zagórzu
wyrzeźbiony przez Pawła Turbasa

Pierwszy odkrył mistrza Pawła Turbasa ks. Jan Wiśniewski, który na początku ubiegłego wieku, opisując w swej monografii „kościoły, miasta, zabytki i pamiątki w olkuskiem”, dostrzegł jego talent i możliwości rzeźbiarskie. Ubolewał jednak nad tym, że „z musu ciężko pracując w szablonie nad wykonaniem drugorzędnych przedmiotów, nie mógł rozwinąć i nie miał sposobności zużytkować swojej wiedzy i wielkiego talentu na tworzenie wielkich dzieł sztuki i artyzmu”

Paweł Turbas urodził się w 1851 r. w Bieńczycach, obecnie dzielnicy Krakowa. W Białym Kościele poślubił Helenę Pasternak. Mieszkał w Olkuszu, gdzie zmarł w 1921 r. Wbrew oczekiwaniom swojego ojca podjął naukę jako snycerz. W konsekwencji całe życie poświęcił pracy artystycznej jako twórca wystrojów rzeźbiarskich licznych świątyń.
CZYTAJ DALEJ

Św. Monika – matka św. Augustyna

[ TEMATY ]

święta

Autorstwa Sailko - Praca własna, commons.wikimedia.org

Portret św. Moniki, pędzla Alexandre’a Cabanela (1845)

Portret św. Moniki, pędzla Alexandre’a Cabanela (1845)

"Święta kobieta” – można by dziś użyć potocznego określenia, przyglądając się Monice, jej troskom i niespotykanej wręcz cierpliwości, z jaką je przyjmowała.

Nie tylko to było niezwykłe, co musiała znosić jako żona i matka, ale przede wszystkim to, jaką postawą się wykazała i jak ta postawa odmieniła życie jej męża i syna. Monika. Urodzona ok. 332 r. w mieście Tagasta w północnej Afryce, pochodziła z rzymskiej chrześcijańskiej rodziny. Jednak największy wpływ na jej pobożność miała prawdopodobnie piastunka, stara służąca, która, zajmując się dziewczynką, dbała, by ta ćwiczyła się w pokorze, umiarze i spokoju. Gdy młoda kobieta wychodziła za mąż za rzymskiego patrycjusza, była bardzo religijna, znała Pismo Święte, filozofię, ale przede wszystkim wierzyła, że z Bożą pomocą będzie dobrą, cierpliwą żoną i matką. I była. Jednak jeszcze wtedy nie miała pojęcia, jak dużo ją to będzie kosztowało i jak wielkie owoce przyniesie jej życie. Przeczytaj także: Monika i Augustyn Najpierw mąż. Był poganinem, ponadto człowiekiem gniewnym i wybuchowym. Lubił zabawy i rozpustę. Monika potrafiła się z nim obchodzić niezwykle łagodnie. Swą dobrocią i cierpliwością, tym, że nigdy nie dopuszczała do kłótni, a także modlitwami i chrześcijańską postawą spowodowała nawrócenie i przyjęcie chrztu przez męża. Gdy owdowiała w wieku ok. 38 lat, miała świadomość, że mąż odszedł pojednany z Bogiem. Syn. Monika urodziła troje dzieci: dwóch synów – Nawigiusza i Augustyna oraz córkę (prawdopodobnie Perpetuę). Mimo ogromnego wysiłku włożonego w wychowanie dzieci jeden z synów – Augustyn zapatrzony w ojca i jego wcześniejsze poczynania, wiódł od lat młodzieńczych hulaszcze życie, oddalone od Boga. Kolejne 16 lat swojego wdowiego życia Monika poświęciła na ratowanie ukochanego syna. Śledząc ich losy, trudno pojąć, skąd brali siły na tę walkę, np. ona – by odmówić własnemu dziecku przyjęcia do domu po powrocie z Kartaginy (wiedziała, że związał się z wyznawcami manicheizmu), on – by nią pogardzać i przed nią uciekać. Była wszędzie tam, gdzie on. Modliła się i płakała. Nigdy nie przestała. Wreszcie doszło do spotkania Augustyna ze św. Ambrożym. Pod wpływem jego kazań Augustyn przyjął chrzest i odmienił swoje życie. Szczęśliwa matka zmarła wkrótce potem w Ostii w 387 r.
CZYTAJ DALEJ

Nawrocki: potrzebna mapa drogowa wspólnych działań prezydenta i rządu

2025-08-27 09:27

[ TEMATY ]

Karol Nawrocki

PAP

Prezydent Karol Nawrocki, otwierając w środę posiedzenie Rady Gabinetowej, zwrócił się do premiera Donalda Tuska i ministrów o zaktualizowanie programów wyborczych, by stworzyć wspólną mapę drogową priorytetów legislacyjnych. Podkreślił konieczność wyeliminowania wrażenia chaosu we współpracy.

Podziel się cytatem - To znaczy mój Plan 21, program dla Polski, z którym szedłem do wyborów prezydenckich jest wciąż aktualny, ale ze względów formalnych mogę panu premierowi go jeszcze raz wysłać, jeśli pan premier sobie tego życzy. Ja byłbym też zobowiązany, jakby państwo ministrowie zaktualizowali swoje 100 konkretów Koalicji Obywatelskiej, 12 gwarancji Trzeciej Drogi czy programu Lewicy z takim założeniem i z taką informacją, czy one pozostają dla państwa nadal aktualne - wyjaśnił Nawrocki.
CZYTAJ DALEJ

Reklama

Najczęściej czytane

REKLAMA

W związku z tym, iż od dnia 25 maja 2018 roku obowiązuje Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia Dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych) uprzejmie Państwa informujemy, iż nasza organizacja, mając szczególnie na względzie bezpieczeństwo danych osobowych, które przetwarza, wdrożyła System Zarządzania Bezpieczeństwem Informacji w rozumieniu odpowiednich polityk ochrony danych (zgodnie z art. 24 ust. 2 przedmiotowego rozporządzenia ogólnego). W celu dochowania należytej staranności w kontekście ochrony danych osobowych, Zarząd Instytutu NIEDZIELA wyznaczył w organizacji Inspektora Ochrony Danych.
Więcej o polityce prywatności czytaj TUTAJ.

Akceptuję