Historia nie może być zapomniana

W Książnicy Pomorskiej w Szczecinie odbyła się promocja książki Wolność bez wolności.

Ksiądz prałat Stanisław Budyn przyjął święcenia kapłańskie w 1971 r. Studiował na Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie. W 1980 r. wyjechał do RFN i tam pracował w Polskiej Misji Katolickiej w Mannheim, a w 1982 r. został proboszczem w Polskiej Misji Katolickiej w Hanowerze. W latach 2002-20 był delegatem Konferencji Biskupów Niemieckich ds. Duszpasterstwa Polskojęzycznego. Od 2004 do 2016 r. był członkiem Zarządu Fundacji św. Jana Pawła II w Rzymie i wieloletnim członkiem Rady Duszpasterstwa obcokrajowców w Niemczech przy Konferencji Episkopatu Niemiec. Był też wieloletnim członkiem i sekretarzem Komisji Polonii i Polaków za granicą KEP. Obecnie odpowiada za archiwum Polskiej Misji Katolickiej w Hanowerze.

Pomóż w rozwoju naszego portalu

Wspieram

Właśnie tam, w archiwum PMK, ks. Budyn znalazł archiwalne gazety z 1945 r., wydawane przez Polaków na terenie wyzwolonego w kwietniu 1945 r. przez Amerykanów, obozu koncentracyjnego w Dachau. Mimo wyzwolenia, byli więźniowie wciąż przebywali w obozie i trzeba było zapewnić im informacje o świecie. I właśnie egzemplarze gazety z 1945 r. z Dachau ks. Budyn, pieczołowicie przepisał i zamieścił w swojej książce Wolność bez wolności.

Reklama

Monika Mazanek-Wilczyńska: Szczecinianie wiedzą, że w obozie koncentracyjnym w Dachau był m.in. abp Kazimierz Majdański, ale oczywiście nie tylko on.

Ks. Stanisław Budyn: Jedną z najsłynniejszych postaci duchownych w Dachau był ks. bp Michał Kozal, o którym ks. Jabłoński opowiadał, że Kozal cierpiał z tego powodu, że gdy niósł zupę do izby chorych, to podstawiano mu nogę, żeby tę zupę wylał. Dla esesmanów była to znów okazja, by mu za to wymierzyć kolejną karę. Więc on cierpiał z wielką pokorą i ze spokojem to wszystko znosił. Nawet kiedy umierał, to zwrócił się do księży, „Umieram po to, żebyście wierzyli i to dzieło dalej ciągnęli”. To był jeden z wielu kapłanów, ale byli też inni, np. bp Nowowiejski i inni biskupi, którzy zostali zamordowani w Dachau.

W kwietniu 1945 r. Amerykanie wyzwolili obóz i tysiące księży, którzy spędzili w nim II wojnę światową mieli do wyboru dylemat: wracać? nie wracać?

To może mało znany epizod, gdy kapelan amerykański Schulz powiedział, żeby duchowni, odmówili po łacinie Ojcze nasz. To była taka modlitwa, którą odmawiał cały obóz, kto umiał, to się modlił. Był to dziewiąty dzień nowenny do św. Józefa, stąd księża wiedzieli, że wstawiennictwo św. Józefa sprawiło, że zostali tego dnia oswobodzeni. Wiedzieli, że trzeba komuś zaufać. To było dziewiątego dnia, kiedy oni w baraku po cichu się modlili.

Ilu Amerykanów przybyło?

Dziewięciu. Dwa jeepy i to wystarczyło do wyzwolenia obozu. Niemcy wiedzieli, że to jest już koniec. Oni na to czekali. Wierchuszka obozu już wcześniej opuściła Dachau. Uciekli po prostu.

Reklama

Co się stało z tymi księżmi w maju 1945 r.?

Wyzwolonych zostało 856 księży, z tego ponad 600 podjęło służbę na terenie Niemiec. Niektórzy księża następnego dnia po 29 kwietnia 1945 r. już zajęli się Polakami przebywającymi w sąsiednich miejscowościach. Już wtedy wykonywali pracę duszpasterską nie czekając na nic i na nikogo. Robili co mogli, by tym ludziom pomóc. Największa fala, która wyjechała z Freimannu to byli księża, którzy pojechali do strefy brytyjskiej na północ Niemiec. Było ich ponad 220. Większość z nich wyjeżdżała w pasiakach nie mając nic, żadnego dokumentu, żadnego mszału, książki liturgicznej. Nic.

Przyjechał Ksiądz do Szczecina z Hanoweru, by promować książkę Wolność bez wolności. Jakie jest jej przesłanie?

Ta książka to jest mój wyraz szacunku dla tych księży, bo ich służba to biała plama w historii. Ich olbrzymie bohaterstwo i spokój. Nienarzekanie. Potrafili się w obozie modlić codziennie o każdej porze. Przecież nie wolno im było odprawiać Mszy św. przez dwa lata. Odprawiali Mszę św. rano, klęcząc za piecem, a reszta księży na leżąco, na pryczach odmawiała kanon w j. łacińskim. To są niesamowite przeżycia. Po drugie ich troska i zaangażowanie po wojnie np. łączenie małżeństw, dbali o to, żeby ci ludzie mieli swobodę duchową. To byli ludzie, którzy podczas wojny stracili 5 lat życia. Stąd takie zaangażowanie księży w szkolnictwo. Sami byli wykładowcami, jeździli po obozach i szukali nauczycieli. Nikt im w tym nie pomagał.

Wydawali też gazetę w obozie koncentracyjnym w Dachau.

Była to gazeta, której redaktorem naczelnym był ks. Wacław Tokarek z kilku innymi księżmi. On pozostał tam do 1947 r., a potem wyjechał do Paryża gdzie wydawał Głos katolicki i w 1967 albo 1968 r. wrócił do Niemiec, został proboszczem w Dortmundzie i tam zmarł.

Reklama

Ci polscy uchodźcy, którzy nie chcieli wracać do kraju, doczekali się własnych mieszkań w Niemczech dopiero pod koniec lat 50. XX wieku. Ksiądz poznał te osoby, bo mieszka Ksiądz w Niemczech ponad 40 lat. Jacy to byli ludzie?

To byli ludzie prości. Większość z nich była schorowana, dlatego nigdzie nie wyemigrowali. Oni ten swój krzyż pokornie znosili. Kiedy w latach 80. XX wieku odprawiałem ranne Msze św. czy wieczorne, to na tych porannych było ok. 30 kobiet. Wszystkie były na robotach przymusowych w Niemczech, po pobycie w obozach koncentracyjnych np. Bergen-Belsen.

Historia tych dipisów (przyp. displaced persons – osób bez miejsca, przesiedlonych) stanowi pewne tabu zarówno w historiografii polskiej, jak i niemieckiej. Czy jest szansa, że los tych ludzi będzie bardziej znany?

W naszym domu parafialnym w Hanowerze, na Bochholzu jedna ze szkół parafialnych dwa razy organizowała wystawę o dipisach, ale o dipisach wielu narodowości, nie tylko o Polakach. Dyrektor gimnazjum, który zainteresował uczniów losami tych ludzi zainicjował, aby prace maturalne z historii pisali z tego tematu.

Jakie będzie następne wyzwanie Księdza?

Za parę tygodni ukaże się moja książka Duszpasterstwo polskie w strefie brytyjskiej w Niemczech bo wiadomo, że po wojnie Niemcy zostali podzieleni na strefy okupacyjne. Na północy była właśnie strefa brytyjska, przez środek przechodziła strefa amerykańska, część południowa była francuska, no i wschodnia, która była sowiecka. W tej ostatniej nie było żadnego duszpasterstwa, bo było zakazane. W strefie brytyjskiej znajdował się jeden ksiądz, ale Rosjanie go usunęli. W mojej książce obrałem taką metodę pracy, że cytuję ich, dodając wprowadzenia, dlaczego ktoś napisał np. taki list, czy skąd taka korespondencja. Przykładowo kwestia oddawania kaplicy z Najświętszym Sakramentem dla innych narodowości np. ewangelików, by wieczorem mogła się tam odbyć zabawa. Nikt w obozie nie rozumiał, nawet jego komendant Anglik, że w tym miejscu znajduje się Najświętszy Sakrament, więc zabawa powinna się odbyć gdzie indziej. Te rzeczy próbuję przybliżyć.

Czy historia polskich duszpasterzy w Niemczech jest dostatecznie opisana?

Ksiądz Malak, ks. Kozłowiecki napisali o tym książki. Jest jeszcze kilka opracowań, jednak w Polsce w historii współczesnej Kościoła powojennego, temat ten jest mało znany. Ale ten rozdział nie powinien być zapomniany. To są dokumenty pisane i to nie podlega dyskusji.

Drodzy Bracia i Siostry, Jednym z największych mistrzów średniowiecznej teologii jest św. Albert Wielki. Tytuł „wielki” („magnus”), z jakim przeszedł on do historii, wskazuje na bogactwo i głębię jego nauczania, które połączył ze świętością życia. Już jemu współcześni nie wahali się przyznawać mu wspaniałych tytułów; jeden z jego uczniów, Ulryk ze Strasburga, nazwał go „zdumieniem i cudem naszej epoki”. Urodził się w Niemczech na początku XIII wieku i w bardzo młodym wieku udał się do Włoch, do Padwy, gdzie mieścił się jeden z najsłynniejszych uniwersytetów w średniowieczu. Poświęcił się studiom „sztuk wyzwolonych”: gramatyki, retoryki, dialektyki, arytmetyki, geometrii, astronomii i muzyki, tj. ogólnej kultury, przejawiając swoje typowe zainteresowanie naukami przyrodniczymi, które miały się stać niebawem ulubionym polem jego specjalizacji. Podczas pobytu w Padwie uczęszczał do kościoła Dominikanów, do których dołączył później, składając tam śluby zakonne. Źródła hagiograficzne pozwalają się domyślać, że Albert stopniowo dojrzewał do tej decyzji. Mocna relacja z Bogiem, przykład świętości braci dominikanów, słuchanie kazań bł. Jordana z Saksonii, następcy św. Dominika w przewodzeniu Zakonowi Kaznodziejskiemu, to czynniki decydujące o rozwianiu wszelkich wątpliwości i przezwyciężeniu także oporu rodziny. Często w latach młodości Bóg mówi do nas i wskazuje plan naszego życia. Jak dla Alberta, także dla nas wszystkich modlitwa osobista, ożywiana słowem Bożym, przystępowanie do sakramentów i kierownictwo duchowe oświeconych mężów są narzędziami służącymi odkryciu głosu Boga i pójściu za nim. Habit zakonny otrzymał z rąk bł. Jordana z Saksonii. Po święceniach kapłańskich przełożeni skierowali go do nauczania w różnych ośrodkach studiów teologicznych przy klasztorach Ojców Dominikanów. Błyskotliwość intelektualna pozwoliła mu doskonalić studium teologii na najsłynniejszym uniwersytecie tamtych czasów - w Paryżu. Św. Albert rozpoczął wówczas tę niezwykłą działalność pisarską, którą miał odtąd prowadzić przez całe życie. Powierzano mu ważne zadania. W 1248 r. został oddelegowany do zorganizowania studium teologii w Kolonii - jednym z najważniejszych ośrodków Niemiec, gdzie wielokrotnie mieszkał i która stała się jego przybranym miastem. Z Paryża przywiózł ze sobą do Kolonii swego wyjątkowego ucznia, Tomasza z Akwinu. Już sam fakt, że był nauczycielem św. Tomasza, byłby zasługą wystarczającą, aby żywić głęboki podziw dla św. Alberta. Między obu tymi wielkimi teologami zawiązały się stosunki oparte na wzajemnym szacunki i przyjaźni - zaletach ludzkich bardzo przydatnych w rozwoju nauki. W 1254 r. Albert został wybrany na przełożonego „Prowincji Teutońskiej”, czyli niemieckiej, dominikanów, która obejmowała wspólnoty rozsiane na rozległym obszarze Europy Środkowej i Północnej. Wyróżniał się gorliwością, z jaką pełnił tę posługę, odwiedzając wspólnoty i wzywając nieustannie braci do wierności św. Dominikowi, jego nauczaniu i przykładom. Jego przymioty i zdolności nie uszły uwadze ówczesnego papieża Aleksandra IV, który zapragnął, by Albert towarzyszył mu przez jakiś czas w Anagni - dokąd papieże udawali się często - w samym Rzymie i w Viterbo, aby zasięgać jego rad w sprawach teologii. Tenże papież mianował go biskupem Ratyzbony - wielkiej i sławnej diecezji, która jednak przeżywała trudne chwile. Od 1260 do 1262 r. Albert pełnił tę posługę z niestrudzonym oddaniem, przywracając pokój i zgodę w mieście, reorganizując parafie i klasztory oraz nadając nowy bodziec działalności charytatywnej. W latach 1263-64 Albert głosił kazania w Niemczech i Czechach na życzenie Urbana IV, po czym wrócił do Kolonii, aby podjąć na nowo swoją misję nauczyciela, uczonego i pisarza. Będąc człowiekiem modlitwy, nauki i miłości, cieszył się wielkim autorytetem, gdy wypowiadał się z okazji różnych wydarzeń w Kościele i społeczeństwie swoich czasów: był przede wszystkim mężem pojednania i pokoju w Kolonii, gdzie doszło do poważnego konfliktu arcybiskupa z instytucjami miasta; nie oszczędzał się podczas II Soboru Lyońskiego, zwołanego w 1274 r. przez Grzegorza X, by doprowadzić do unii Kościołów łacińskiego i greckiego po podziale w wyniku wielkiej schizmy wschodniej z 1054 r.; wyjaśnił myśl Tomasza z Akwinu, która stała się przedmiotem całkowicie nieuzasadnionych zastrzeżeń, a nawet oskarżeń. Zmarł w swej celi w klasztorze Świętego Krzyża w Kolonii w 1280 r. i bardzo szybko czczony był przez swoich współbraci. Kościół beatyfikował go w 1622 r., zaś kanonizacja miała miejsce w 1931 r., gdy papież Pius XI ogłosił go doktorem Kościoła. Było to uznanie dla tego wielkiego męża Bożego i wybitnego uczonego nie tylko w dziedzinie prawd wiary, ale i w wielu innych dziedzinach wiedzy; patrząc na tytuły jego licznych dzieł, zdajemy sobie sprawę z tego, że jego kultura miała w sobie coś z cudu, i że jego encyklopedyczne zainteresowania skłoniły go do zajęcia się nie tylko filozofią i teologią, jak wielu mu współczesnych, ale także wszelkimi innymi, znanymi wówczas dyscyplinami, od fizyki po chemię, od astronomii po mineralogię, od botaniki po zoologię. Z tego też powodu Pius XII ogłosił go patronem uczonych w zakresie nauk przyrodniczych i jest on też nazywany „Doctor universalis” - właśnie ze względu na rozległość swoich zainteresowań i swojej wiedzy. Niewątpliwie metody naukowe stosowane przez św. Alberta Wielkiego nie są takie jak te, które miały się przyjąć w późniejszych stuleciach. Polegały po prostu na obserwacji, opisie i klasyfikacji badanych zjawisk, w ten sposób jednak otworzył on drzwi dla przyszłych prac. Św. Albert może nas wiele jeszcze nauczyć. Przede wszystkim pokazuje, że między wiarą a nauką nie ma sprzeczności, mimo pewnych epizodów, świadczących o nieporozumieniach, jakie odnotowano w historii. Człowiek wiary i modlitwy, jakim był św. Albert Wielki, może spokojnie uprawiać nauki przyrodnicze i czynić postępy w poznawaniu mikro- i makrokosmosu, odkrywając prawa właściwe materii, gdyż wszystko to przyczynia się do podsycania pragnienia i miłości do Boga. Biblia mówi nam o stworzeniu jako pierwszym języku, w którym Bóg, będący najwyższą inteligencją i Logosem, objawia nam coś o sobie. Księga Mądrości np. stwierdza, że zjawiska przyrody, obdarzone wielkością i pięknem, są niczym dzieła artysty, przez które, w podobny sposób, możemy poznać Autora stworzenia (por. Mdr 13, 5). Uciekając się do porównania klasycznego w średniowieczu i odrodzeniu, można porównać świat przyrody do księgi napisanej przez Boga, którą czytamy, opierając się na różnych sposobach postrzegania nauk (por. Przemówienie do uczestników plenarnego posiedzenia Papieskiej Akademii Nauk, 31 października 2008 r.). Iluż bowiem uczonych, krocząc śladami św. Alberta Wielkiego, prowadziło swe badania, czerpiąc natchnienie ze zdumienia i wdzięczności w obliczu świata, który ich oczom - naukowców i wierzących - jawił się i jawi jako dobre dzieło mądrego i miłującego Stwórcy! Badanie naukowe przekształca się wówczas w hymn chwały. Zrozumiał to doskonale wielki astrofizyk naszych czasów, którego proces beatyfikacyjny się rozpoczął, Enrico Medi, gdy napisał: „O, wy, tajemnicze galaktyki... widzę was, obliczam was, poznaję i odkrywam was, zgłębiam was i gromadzę. Z was czerpię światło i czynię zeń naukę, wykonuję ruch i czynię zeń mądrość, biorę iskrzenie się kolorów i czynię zeń poezję; biorę was, gwiazdy, w swe ręce i drżąc w jedności mego jestestwa, unoszę was ponad was same, i w modlitwie składam was Stwórcy, którego tylko za moją sprawą wy, gwiazdy, możecie wielbić” („Dzieła”. „Hymn ku czci dzieła stworzenia”). Św. Albert Wielki przypomina nam, że między nauką a wiarą istnieje przyjaźń, i że ludzie nauki mogą przebyć, dzięki swemu powołaniu do poznawania przyrody, prawdziwą i fascynującą drogę świętości. Jego niezwykłe otwarcie umysłu przejawia się także w działalności kulturalnej, którą podjął z powodzeniem, a mianowicie w przyjęciu i dowartościowaniu myśli Arystotelesa. W czasach św. Alberta szerzyła się bowiem znajomość licznych dzieł tego filozofa greckiego, żyjącego w IV wieku przed Chrystusem, zwłaszcza w dziedzinie etyki i metafizyki. Ukazywały one siłę rozumu, wyjaśniały w sposób jasny i przejrzysty sens i strukturę rzeczywistości, jej zrozumiałość, wartość i cel ludzkich czynów. Św. Albert Wielki otworzył drzwi pełnej recepcji filozofii Arystotelesa w średniowiecznej filozofii i teologii, recepcji opracowanej potem w sposób ostateczny przez św. Tomasza. Owa recepcja filozofii, powiedzmy pogańskiej i przedchrześcijańskiej, oznaczała prawdziwą rewolucję kulturalną w tamtych czasach. Wielu myślicieli chrześcijańskich lękało się bowiem filozofii Arystotelesa, filozofii niechrześcijańskiej, przede wszystkim dlatego, że prezentowana przez swych komentatorów arabskich, interpretowana była tak, by wydać się, przynajmniej w niektórych punktach, jako całkowicie nie do pogodzenia z wiarą chrześcijańską. Pojawiał się zatem dylemat: czy wiara i rozum są w sprzeczności z sobą, czy nie? Na tym polega jedna z wielkich zasług św. Alberta: zgodnie z wymogami naukowymi poznawał dzieła Arystotelesa, przekonany, że wszystko to, co jest rzeczywiście racjonalne, jest do pogodzenia z wiarą objawioną w Piśmie Świętym. Innymi słowy, św. Albert Wielki przyczynił się w ten sposób do stworzenia filozofii samodzielnej, różnej od teologii i połączonej z nią wyłącznie przez jedność prawdy. Tak narodziło się w XIII wieku wyraźne rozróżnienie między tymi dwiema gałęziami wiedzy - filozofią a teologią - które we wzajemnym dialogu współpracują zgodnie w odkrywaniu prawdziwego powołania człowieka, spragnionego prawdy i błogosławieństwa: i to przede wszystkim teologia, określona przez św. Alberta jako „nauka afektywna”, jest tą, która wskazuje człowiekowi jego powołanie do wiecznej radości, radości, która wypływa z pełnego przylgnięcia do prawdy. Św. Albert Wielki potrafił przekazać te pojęcia w sposób prosty i zrozumiały. Prawdziwy syn św. Dominika głosił chętnie kazania ludowi Bożemu, który zdobywał swym słowem i przykładem swego życia. Drodzy Bracia i Siostry, prośmy Pana, aby nie zabrakło nigdy w Kościele świętym uczonych, pobożnych i mądrych teologów jak św. Albert Wielki, i aby pomógł on każdemu z nas utożsamiać się z „formułą świętości”, którą realizował w swoim życiu: „Chcieć tego wszystkiego, czego ja chcę dla chwały Boga, jak Bóg chce dla swej chwały tego wszystkiego, czego On chce”, tzn. aby upodabniać się coraz bardziej do woli Boga, aby chcieć i czynić jedynie i zawsze to wszystko dla Jego chwały.