Ziemia przemyska w powstaniu listopadowym

Hasło do powstania dał por. Piotr Wysocki, instruktor w Szkole Podchorążych Piechoty, przywódca działającego od 1828 r. spisku. Wieczorem 29 listopada 1830 r. sprzysiężeni zaatakowali Belweder, w którym mieszkał wielki książę Konstanty.
Na przełomie grudnia 1830 i stycznia 1831 r. zostało wydanych dla Galicji wiele przepisów wymierzonych przeciw powstaniu. Zabroniono konsulowi w Warszawie wizowania paszportów. Zaczęto przejmować wszelką korespondencję urzędową władz polskich. Zakaz wywozu zboża z Królestwa wywołał zakaz wywozu koni oraz zboża do Krakowa i Królestwa. 26 grudnia wydano zakaz wywozu broni, kos, pik i amunicji do Krakowa. Kilka dni później nakazano powrót obywateli galicyjskich z Królestwa pod rygorem sekwestru majątku. To samo dotyczyło osób udających się potajemnie do Królestwa. Rygory te jednak w większości pozostały na papierze. Toteż granica austriacka - niedbale strzeżona - przekraczana była bezkarnie konno i zbrojno. Faktycznie zamknięto ją znacznie później kordonem przeciwcholerycznym.
Podczas wybuchu powstania listopadowego, Medyka była w rękach Józefa Gwalberta Pawlikowskiego. Na wieści dochodzące z Warszawy, młodzi chłopcy, dotąd zatrudnieni w folwarku, najczęściej w charakterze parobków, stangretów i lokajów, gremialnie opuszczali wieś. Wśród nich byli Maurycy Krainski i Jan Jurantowski. Zaopatrzeni byli w konie łosiowe kaftany, broń i najczęściej w niewielką ilość pieniędzy.
Po upadku powstania, Medyka zaczęła pełnić rolę przystanku na drodze wielkiej emigracji. To właśnie w medyckim pałacu opiekę i schronienie znalazł pułkownik Władysław Zamoyski, ranny w bitwie pod Borowem.
Wydarzenia listopadowe w powstańczej Warszawie głośnym echem odbiły się nie tylko w Medyce, ale i w Hermanowicach, Żurawicy, Bakończycach, Bonowie, Duńkowiczkach, Boratynie i Rudnikach. Istniały przypadki, że weterani napoleońskich wypraw, siodłali konie i przeprawiali się do Kongresówki. Do takich należał Marcin Smarzewski (autor bardzo ciekawego i cennego pamiętnika).
Bardzo długa i zapewne niepełna jest lista osób związanych z ziemią przemyską, które uczestniczyły w powstaniu listopadowym lub organizowały pomoc dla powstańców. Na tej liście znaleźli się: Tytus Rawicz Mikułowski (ur. 1805, zm. 1885), pochowany na cmentarzu w Cieszanowie, major Leon Lipowski (zm. w lipcu 1870) pochowany na cmentarzu w Dzikowie, Maciej Skarbek Borowski (zm. 26 lutego 1885) pochowany w miejscowości Hurko k. Medyki, hr. Adam Starzeński Lis (zm. 1869) pochowany na cmentarzu w Krzywczy, Faustyn Nowosielecki (zm.1886) pochowany na cmentarzu w Sieniawie. Na jarosławskim cmentarzu miejsce wiecznego spoczynku znaleźli: płk. Leon Czechowski, absolwent przemyskiego gimnazjum, jeden z głównych i pierwszych uczestników sprzysiężenia Wysockiego, uczestnik bitwy pod Grochowem (kula karabinowa utkwiła w jego prawej nodze) i Feliks Jaworski.
Seweryn Cichowski z Nowosiółek po otrzymaniu stopnia podporucznika (grudzień 1830 r.) walczył w oddziale partyzanckim dowodzonym przez Zaliwskiego. Następnie jako kapitan brał udział w bitwie pod Białołęką; ranny, poszukiwany przez władze, wyemigrował do Francji.
Z radomską grupą spiskowców związany był szlachcic Zenon Gawiński, urodzony w Dziewięczycach k. Przemyśla. Aresztowany w grudniu 1844 r., został wcielony do Korpusu Kaukaskiego.
Inny uczestnik powstania listopadowego Kazimierz Antoni Krasicki urodził się 14 czerwca 1807 r. w Dubiecku. Po ukończeniu Akademii Inżynierii Wojskowej w Wiedniu, wstąpił do armii austriackiej. Na wieść o wybuchu powstania zbiegł do Królestwa. W styczniu 1831 r. przydzielony został do sztabu gen. Weyssenhoffa. Wkrótce - w stopniu kapitana - objął funkcję szefa sztabu oddziału Chłapowskiego. W lipcu 1831 r. Krasicki przeszedł z Giełgudem do Prus, gdzie został internowany. Po powrocie do Galicji zajął się gospodarstwem. Był współzałożycielem galicyjskiego Towarzystwa Kredytowego i jego pierwszym dyrektorem.
Noc listopadowa porwała do czynu dwóch młodszych braci Aleksandra Fredry (urodził się w Surochowie k. Jarosławia): Edwarda i Henryka. Obaj nielegalnie przekroczywszy granicę wstąpili w polskie szeregi. Edward opłacił swój udział w powstaniu ciężkimi ranami odniesionymi w bitwie pod Kałuszynem.
Z Niżankowicach, w miasteczku w obwodzie przemyskim, urodził się Henryk Bogdański. Po ukończeniu studiów prawniczych w Uniwersytecie Lwowskim, rozpoczął praktykę w sądzie karnym w Samborze; stąd poszedł do powstania. Bogdański uczestniczył w kilku potyczkach i bitwach z oddziałami korpusu Rudigera (Opatów, Wierzbica, Chotcza Górna nad Wisłą). Za męstwo okazane w bitwie pod Iłżą mianowany został podoficerem. Do Galicji powrócił dopiero w miesiąc po przekroczeniu granicy austriackiej przez korpus Różyckiego.
Wybuch powstania listopadowego zaskoczył Leona Sapiehę w Paryżu. W stolicy Francji przebywał on wraz ze swoją rodziną. Pomimo że podobno nie wierzył w zwycięstwo, wrócił do kraju i stanął w szeregach. Przydzielony do sztabu Chrzanowskiego, ranny pod Lubartowem, bił się jeszcze przy szturmie Warszawy i przekroczył z armią granicę pruską. Wyniósł z kampanii krzyż virtuti oraz to, co w tych czasach miało bardzo wysoką wartość - poczucie dobrze spełnionego obowiązku. We Wrocławiu spotkał się z żoną i dziećmi; księżna Jadwiga musiała zapożyczyć się, ażeby z wrócić z Paryża.
Na Starym Cmentarzu w Przemyślu miejsce wiecznego spoczynku znaleźli żołnierze z 1830/31 r.: Wincenty Longchamps de Berier, Stanisław Nowina Giżowski, Marcin Łukasiewicz, Michał Zapałowicz, Feliks Żankowski i odznaczony krzyżem Virtuti Militari Feliks Lipa a Lipski. Zapewne liczba uczestników powstania listopadowego pochowanych na przemyskim cmentarzu jest dużo większa. Niestety, przez pierwsze lata od założenia cmentarza (1855) nie prowadzono dokładnej ewidencji zmarłych.
Kazimierz Osiński w artykule opublikowanym w tzw. Jednodniówce, wydanej z okazji 100. rocznicy wybuchu powstania listopadowego pisał: „…W samym Przemyślu wedle opowiadań starszych było kilku oficerów z 1831 roku, wybitnych nawet organizatorów, którzy pomagali w przygotowaniu powstania 1863/64 roku. Rola pułkownika Lelewela Borelowskiego była zatem w Przemyślu po części ułatwioną i mając grunt już nieco przygotowany, mógł łatwiej formować oddziały powstańcze. Na Władyczu miał przebywać w tym czasie powstaniec z r. 1831 nieznanego nazwiska, który więcej wtajemniczonym pokazywał ze świętością swój płaszcz ułański, podziurawiony kulami pod Ostrołęką. Przy ul. Słowackiego (gdzie dzisiaj kamienica p. Żytka) mieszkał w małym domku oficer Rozwadowski. Przyjmował u siebie tylko paru przyjaciół, między innymi śp. Mocarskiego, kupca przemyskiego i śp. Michała Osińskiego. Ci opowiadali mi, gdy byłem jeszcze uczniem, że ze świętością pokazywał im czaka ułańskie i mundury z 1830/31 roku…”.
Powstanie listopadowe zakończyło się klęską. Było ono jednak początkiem polskiej drogi do niepodległości; długiej i krwawej.

Pomóż w rozwoju naszego portalu

Wspieram

Drodzy bracia i siostry! Dzisiaj chciałbym wam powiedzieć o kolejnej, po św. Katarzynie Sieneńskiej i św. Katarzynie z Bolonii świętej noszącej imię Katarzyna. Myślę o św. Katarzynie z Genui, znanej przede wszystkim z powodu jej wizji czyśćca. Tekst, który opisuje jej życie i myśl, został opublikowany w tym liguryjskim mieście w 1551 r. Jest podzielony na trzy części: „Życie i nauka”, „Udowodnienie i wyjaśnienie czyśćca” - bardziej znana jako Traktat oraz „Dialog między duszą a ciałem”. Redaktorem końcowym był spowiednik Katarzyny, ks. Cattaneo Marabotto. Katarzyna urodziła się w Genui w 1447 r. Była ostatnią z pięciorga dzieci. Została osierocona przez ojca, Giacomo Fieschi, gdy była jeszcze dzieckiem. Matka, Francesca di Negro, dała jej dobre wychowanie chrześcijańskie, na tyle, że starsza z dwóch córek została zakonnicą. W wieku szesnastu lat Katarzyna został wydana za mąż za Giuliano Adorno, człowieka, który po wielu doświadczeniach militarnych i handlowych na Bliskim Wschodzie, powrócił do Genui, aby się ożenić. Życie małżeńskie nie było łatwe, także ze względu na charakter małżonka, uzależnionego od hazardu. Sama Katarzyna miała początkowo skłonność do prowadzenia pewnego rodzaju życia światowego, w którym jednakże nie mogła odnaleźć spokoju. Po dziesięciu latach, w jej sercu było głębokie poczucie pustki i goryczy. Nawrócenie rozpoczęło się 20 marca 1473 r., dzięki wyjątkowym przeżyciom. Udawszy się do kościoła świętego Benedykta i klasztoru Matki Bożej Łaskawej, aby się wyspowiadać, klękając przed kapłanem, „otrzymała - jak sama pisze - ranę w sercu, ogromną miłość ku Bogu”, z bardzo jasną wizją swojej nędzy i wad, a jednocześnie dobroci Boga, że omal nie zemdlała. Z tego doświadczenia zrodziła się decyzja, która ukierunkowała całe jej życie: „Nigdy więcej świata, nigdy więcej grzechów” (por. Vita mirabile, 3rv). Wówczas Katarzyna uciekła, przerywając spowiedź. Gdy wróciła do domu, weszła do najodleglejszego pokoju i długo płakała. W tym momencie była już wewnętrznie pouczona o modlitwie i świadoma ogromnej miłości Boga względem niej, grzesznej. Było to doświadczenie duchowe, którego nie mogła wyrazić słowami (por. Vita mirabile, 4r). To właśnie przy tej okazji ukazał się jej cierpiący Jezus, niosący krzyż, jak jest to często przedstawiane w ikonografii świętej. Kilka dni później wróciła do księdza, by w końcu dokonać dobrej spowiedzi. Tutaj zaczęło się owo „życie oczyszczenia”, które przez długi czas było przyczyną jej stałego bólu za popełnione grzechy i pobudziło do przyjmowania pokuty i ofiar, aby ukazać Bogu swoją miłość. Na tej drodze Katarzyna coraz bardziej przybliżała się do Pana, aż do wejścia w to, co nazywa się „życiem zjednoczenia”, to znaczy relacji wewnętrznego zjednoczenia z Bogiem. W Vita mirabile napisano, że jej dusza była prowadzona i pouczana wewnętrznie jedynie słodką miłością Boga, który dawał jej wszystko, czego potrzebowała. Katarzyna oddała się niemal całkowicie w ręce Pana, aby żyć przez około dwadzieścia pięć lat - jak pisze - „bez pośrednictwa jakiegokolwiek stworzenia, żyć pouczana i rządzona przez samego Boga”(Vita mirabile, 117r-118r), karmiąc się nade wszystko nieustanną modlitwą i Komunią Świętą przyjmowaną każdego dnia, co w jej czasach nie było powszechne. Dopiero wiele lat później Pan dał jej kapłana, który zatroszczył się o jej duszę. Katarzyna zawsze niechętnie zwierzała się i wyrażała doświadczenie swej mistycznej komunii z Bogiem, przede wszystkim ze względu na głęboką pokorę, jaką doświadczała w obliczu łask Pana. Jedynie perspektywa uwielbienia i możliwości pomagania w rozwoju duchowym innych ludzi pobudziła ją, aby powiedzieć innym, co się w niej wydarzyło, począwszy od chwili nawrócenia, które było jej doświadczeniem pierwotnym i podstawowym. Miejscem jej wstąpienia na szczyty mistyki był szpital Pammatone, największy kompleks szpitalny w Genui, którego była dyrektorką i inspiratorką. Tak więc Katarzyna żyła życiem w pełni czynnym, pomimo owej głębi swego życia duchowego. W Pammatone utworzyła się wokół niej grupa zwolenników, uczniów i współpracowników, zafascynowanych jej życiem wiary oraz miłością. Sam jej małżonek Giuliano Adorno, został nim na tyle pozyskany, że porzucił rozpustne życie, aby stać się tercjarzem franciszkańskim, przenieść do szpitala, i pomagać swej żonie. Zaangażowanie Katarzyny w opiekę nad chorymi trwało aż do końca jej ziemskiej pielgrzymki, 15 września 1510 r. Od nawrócenia do śmierci nie było wydarzeń nadzwyczajnych, ale dwa elementy charakteryzują całe jej życie: z jednej strony doświadczenie mistyczne, to znaczy głębokie zjednoczenie z Bogiem, odczuwane jako unia oblubieńcza, a z drugiej opieka nad chorymi, organizowanie szpitala, służba bliźniemu, zwłaszcza najbardziej potrzebującym i opuszczonym. Te dwa bieguny - Bóg i bliźni wypełniają całkowicie jej życie, praktycznie spędzone w obrębie szpitalnych murów. Drodzy przyjaciele, nigdy nie wolno nam zapominać, że im bardziej miłujemy Boga i trwamy w modlitwie, tym bardziej potrafimy prawdziwie kochać otaczające nas osoby, ponieważ będziemy zdolni do dostrzeżenia w każdej osobie oblicza Pana, który kocha bezgranicznie, nie czyniąc różnic. Mistyka nie tworzy dystansu wobec bliźniego, nie tworzy życia abstrakcyjnego, lecz raczej przybliża do drugiego człowieka ponieważ zaczyna się postrzegać świat oczyma i sercem Boga. Myśl Katarzyny o czyśćcu, ze względu na którą jest ona szczególnie znana, jest skondensowana w ostatnich dwóch częściach cytowanej księgi: „Traktat o czyśćcu” i „Dialogu między duszą a ciałem”. Ważne, aby zauważyć, że Katarzyna w swym doświadczeniu mistycznym nie ma nigdy szczególnych objawień o czyśćcu czy też doznających tam oczyszczenia duszach. Jednakże w pismach inspirowanych naszą Świętą jest to element centralny, a sposób jego opisania ma cechy oryginalne, na tle swej epoki. Pierwszy rys indywidualny dotyczy „miejsca” oczyszczenia dusz. W jej czasach przedstawiano go głównie odwołując się do obrazów związanych z przestrzenią: sądzono, że istnieje pewna przestrzeń, gdzie miałby się znajdować czyściec. U Katarzyny jednak czyściec nie jest przedstawiony jako element krajobrazu wnętrzności ziemi: jest to ogień nie zewnętrzny, ale wewnętrzny. Czyściec jest ogniem wewnętrznym. Święta mówi o drodze oczyszczenia duszy ku pełnej komunii z Bogiem, wychodząc od swojego doświadczenia głębokiego bólu z powodu popełnionych grzechów, w porównaniu z nieskończoną miłością Boga (por. Vita mirabile, 171v). Słyszeliśmy, że w czasie nawrócenia Katarzyna nagle odczuwa dobroć Boga, nieskończoną odległość swego życia od tej dobroci oraz palący ogień w swym wnętrzu. To jest ten ogień, który oczyszcza, jest to wewnętrzny ogień czyśćca. Także i tu jest rys oryginalny w porównaniu z myślą tamtej epoki. W istocie nie wychodzi się od zaświatów, aby powiedzieć o mękach czyśćcowych - jak to było w zwyczaju w tym czasie, a być może jeszcze dziś - aby następnie wskazać drogę do oczyszczenia i nawrócenia. Nasza Święta wychodzi od własnego doświadczenia życia wewnętrznego na drodze ku wieczności. Dusza - mówi Katarzyna - przedstawia się Bogu jako nadal związana pragnieniami i cierpieniami wynikającymi z grzechu, a to uniemożliwia jej, aby cieszyła się uszczęśliwiającą wizją Boga. Katarzyna stwierdza, że Bóg jest tak święty i czysty, że dusza zbrukana grzechem nie może się znaleźć w obecności Bożego majestatu (por. Vita mirabile, 177r). Także i my czujemy, jak bardzo jesteśmy oddaleni, jak bardzo jesteśmy pełni tak wielu rzeczy, które uniemożliwiają nam widzenie Boga. Dusza jest świadoma ogromnej miłości i doskonałej sprawiedliwości Boga, i w konsekwencji cierpi, że nie odpowiedziała w sposób prawidłowy i doskonały na tę miłość, a właśnie sama miłość wobec Boga staje się tym samym płomieniem, sama miłość oczyszcza z rdzy grzechu. U Katarzyny można dostrzec obecność źródeł teologicznych i mistycznych, z których zazwyczaj czerpano w owym czasie. W szczególności odnajdujemy typowy obraz zaczerpnięty od Dionizego Areopagity, to jest złotą nić, łączącą serce człowieka z samym Bogiem. Kiedy Bóg oczyścił człowieka, wiąże go cieniutką złotą nicią, jaką jest Jego miłość, i pociąga go ku sobie uczuciem tak silnym, że człowiek staje się „pokonanym, zwyciężonym, pozbawionym siebie”. W ten sposób serce człowieka jest opanowane przez miłość Boga, która staje się jedynym przewodnikiem, jedynym poruszycielem jego egzystencji (por. Vita mirabilis, 246 rv). Owa sytuacja wyniesienia ku Bogu i powierzenia się Jego woli, wyrażona obrazem nici, jest używana przez Katarzynę, aby wyrazić działanie światła Bożego na dusze w czyśćcu, światła, które je oczyszcza i unosi do wspaniałości promienistego blasku Bożego (por. Vita mirabilis, 179r). Drodzy przyjaciele! Święci w swoim doświadczeniu zjednoczenia z Bogiem, osiągają tak głębokie „poznanie” Bożych tajemnic, w którym nawzajem przenikają się miłość i poznanie, że stanowią pomoc dla teologów w ich wysiłkach badawczych, intellectus fidei rozumienia tajemnic wiary, rzeczywistego zgłębienia tajemnic, na przykład, czym jest czyściec. Poprzez swe życie święta Katarzyna poucza nas, że im bardziej kochamy Boga i wchodzimy w zażyłość z Nim na modlitwie, to tym bardziej pozwala się On poznawać i rozpala nasze serca swoją miłością. Pisząc o czyśćcu, Święta przypomina nam podstawową prawdę wiary, która staje się dla nas zachętą do modlitwy za zmarłych, aby mogli oni osiągnąć uszczęśliwiającą wizję Boga w komunii świętych (por. Katechizm Kościoła Katolickiego, 1032). Pokorna, wierna i wielkoduszna służba, jaką Święta zaoferowała przez całe życie w szpitalu Pammatone, to jasny przykład miłości dla wszystkich i szczególna zachęta dla kobiet, które wnoszą fundamentalny wkład na rzecz społeczeństwa i Kościoła, wraz ze swą cenną pracą, ubogaconą przez ich wrażliwość i poświęcenie się dla najbiedniejszych i najbardziej potrzebujących. Dziękuję. Tłum. st (KAI)/Watykan