W Eucharystii w archikatedrze warszawskiej uczestniczyły członkinie Instytutu Prymasa Wyszyńskiego, przedstawiciele kościelnej służby porządkowej „Totus Tuus”, Rycerze Jana Pawła II oraz członkowie Archikonfraterni Literackiej.

- Wierzymy mocno, że kard. Wyszyński będzie naszym orędownikiem w Niebie na trudne czasy – powiedział, witając uczestników liturgii ks. prał. Bogdan Bartołd, proboszcz parafii archikatedralnej.

W kazaniu ks. Nowak zauważył, że jako Prymas Polski kard. Stefan Wyszyński troszczył się o odbudowę około siedemdziesięciu kościołów. Kaznodzieja wskazał, że kultura w rozumieniu Prymasa to przede wszystkim wyraz głębi ducha człowieka. Przenika jak zaczyn całe jego życie i czyni je bardziej ludzkim. – Kard. Wyszyński sam był człowiekiem odznaczającym się wielką kulturą. Jako fundament kultury konsekwentnie pokazywał bezwarunkowy szacunek do człowieka i jej humanistycznym wymiar – mówił ks. Nowak.

Przytoczył słowa Prymasa Tysiąclecia, który podkreślał, że współczesna ludzkość powinna pracować na rzecz takiej kultury, która by doceniła zaczątek człowieka pod sercem matki i zrozumiała Boga-człowieka klęczącego u stóp ludzi. „Do tego jeszcze daleko, ale jest to osiągalne. Zawsze mnie wzrusza, gdy widzę przed sobą małe dziecko, przewracające się na trawie, bo ten maluczki, zda się nieudolny, człowiek jest już głębią, a serce jego przepaścią. To jest człowiek. Wokół każdego człowieka, nawet najmniejszego, trzeba chodzić oględnie, wiedząc, że to cały, pełny człowiek, że jego możliwości są nieskończone”.

Dyrektor Muzeum Archidiecezji Warszawskiej wyjawił, że w czasie niedawnych porządków w muzeum odnaleziono autograf listu Prymasa, napisanego 3 maja 1956 r., a więc z internowania w Komańczy, adresowanego najprawdopodobniej do Ireny Świczkowskiej. Został napisany sześć dni po uchwaleniu ustawy dopuszczającej przerywanie ciąży. Jego przesłanie jest dzisiaj także bardzo aktualne. Prymas pisał z wielką kulturą, posługując się piękną polszczyzną: „Drogie dziecko, przyjmuję z wdzięcznością słowa krzepiące i płacę za nie błogosławieństwem i pasterskim oddaniem. Raduję się, że ostatnie słowa moje w dniu bł. Ładysława zostały należycie zrozumiane . (To aluzja do słów wypowiedzianych w kościele św. Anny przed aresztowaniem). Tak trudno jest ludziom słuchać twardych słów. Na szczęście wtedy mówiłem raczej do siebie, świadom, że stoję na progu. Ale ludzie zwykli raczej pocieszać się miłymi słowami, podczas gdy najgłębiej zapadają w serce ciężkie ziarna. Pociecha coś uspokaja, ale nie zawsze pobudza do wysiłku, a nam tak bardzo potrzeba wysiłku. Jesteśmy miłym narodem, delikatnym i wrażliwym, ale przez to powierzchownym. Na tej pięknej łące trzeba jednak odważnie i głęboko orać. Sami dobrze widzimy ile chwastów przyjęło się tak łatwo w Polsce. A ostatni posiew zatrutym ziarnem, godzącym w życie narodu w łonie matki jest bodaj najgroźniejszy. By trucizna straciła swą siłę trzeba wielkiej duchowej Mocy Kobiet naszych. Trzeba im to wymodlić, wyżebrać u Dawcy życia”.

Ks. Nowak podkreślił, że Prymas uczył, iż kulturę ludzi i narodów poznaje się po sposobie odnoszenia się do człowieka. Kardynał kształtował naród w duchu dojrzałej kultury życia, która szanuje i dźwiga człowieka, eliminuje agresję i przemoc, szuka rozwiązań na drodze miłości społecznej, przebaczenia i dialogu. Był to program obrony człowieka i troski o życie ludzkie, by brat nie strzelał do brata.

- Znowu te słowa powracają jako bardzo aktualne dzisiaj. Modlimy się o to, abyśmy umieli szanować każdego człowieka. To przejaw dojrzałej kultury życia – wskazał kaznodzieja.

Prymas Wyszyński mówił przy okazji przemówienia do pisarzy w 1958 r., że ich język ma służyć ludziom i być jak język psa, który często jako jedyny liże rany człowieka pokaleczonego. - Język, który liże rany człowieka, a nie rozdrapuje. Czy to nie są słowa aktualne na dzisiaj? – pytał ks. Nowak.

Przypomniał, że wiernie zapamiętał te Prymasowskie słowa kard. Wojtyła. - Kiedy w 1992 r. na Placu Św. Piotra ktoś zawołał do niego: ratuj Polskę! Papież nawiązał do tego w słowach: „Kiedyś powiedział kard. Wyszyński do inteligencji polskiej, pisarzy: wy macie być jak pies, który liże rany. Nie jak ten, który zadaje rany. I papież chce być takim liżącym rany naszego narodu psem. Chcę być sługą, niczego innego nie pragnę dla siebie.” Bo właśnie owocem tak rozumianej kultury ma być nowy styl życia człowieka i narodu i nad tym nowym stylem życia pracował Prymas Tysiąclecia – podkreślił kaznodzieja.

Miała temu służyć m.in. Społeczna Krucjata Miłości. Prymas mówił o kulturze serca, mając na myśli taki rozwój, w którym pierwszeństwo ma duch nad techniką. Polemizował z pojęciem „kultura świecka”. - Wtedy działało Towarzystwo Krzewienia Kultury Świeckiej. Prymas pytał retorycznie: cóż to takiego jest ta kultura świecka? Bo ona określa się tylko jako antykościelna. Albo co wnieśli w życie społeczne apostołowie kultury świeckiej? Znowu wydają się te słowa na nasze czasy dziwnie aktualne – zauważył ks. Nowak i dodał, że Prymas zdecydowanie bronił kultury ojczystej.

- Najpierw odnosił się do chrześcijańskich korzeni polskiej kultury. Prymas przypominał o tym, zwłaszcza gdy przemawiał na Ziemiach Odzyskanych. Korzenie naszego narodu odkrywał również bardzo często w czasie przemówień z okazji milenium, szczególnie mówiąc o korzeniach tworzonych przez świętych, a nade wszystko o zakorzenieniu w kult Matki Bożej, która jest szczególnie obecna w naszym etosie narodowym i naszej kulturze – zaznaczył.

Prymas ukazywał także kulturę jako dziedzictwo pokoleń. Przywoływał z okazji milenium największych twórców polskiej przeszłości. Szczególnie kochał literaturę, wielkich romantyków, miłością darzył twórczość Henryka Sienkiewicza. Nazywał go duchowym wodzem narodu. Miał niezwykły szacunek do ojczystej mowy. Uczył ponadto o kulturze jako zadaniu człowieka i narodu. Kultura jest nie tylko darem pokoleń, ale też zadaniem dla teraźniejszości. Czerpiemy z niej, ale też mamy ją ubogacać. - Wyzwaniem wobec kultury jest harmonijna synteza tego, co duchowe i materialne. Szczególnym zadaniem dla kultury jest stanie na straży wartości. Naród istnieje z kultury i dla kultury, a największym niebezpieczeństwem dla życia narodowego jest zafałszowanie prawdy i oderwanie od kultury narodowej – mówił ks. Nowak.

Zwrócił także uwagę na mało znany pryzmat, przez który przedstawiany jest Prymas Tysiąclecia. – Kard. Wyszyński był wielkiej miary artystą chociażby przez to, że mówił obrazami, malując je pędzlem najpiękniejszej polszczyzny, ale też znał się świetnie na sztuce. Mówił: „Sztuka jest twórczą pracą ducha. Wydobywa z materii coraz to nowe możliwości, jak z marmuru dłońmi Michała Anioła wydobywa uśmiech Chrystusa w piecie, zawsze świeży, nowy”.

Prymas Wyszyński poparł całym sercem decyzję o odbudowie Zamku Królewskiego w Warszawie, uznając tę decyzję za godną synów narodu. - Mówił, że zniszczenie dotknęło murów zamku, ale nie bastionu ducha – podkreślił kaznodzieja i dodał: - Módlmy się, aby zwycięską okazała się kultura miłości, przebaczenia i szacunku do drugiego człowieka, której uczył nas Prymas Tysiąclecia. „Muszą się wziąć za ręce wszyscy, którzy Boga miłują, by w nieustannej modlitwie wspierać naród, by pozostał Chrystusowy i Maryjny”.

Na zakończenie liturgii fragment nauczania kard. Wyszyńskiego odczytała aktorka Barbara Dobrzyńska, a wspólna modlitwa zakończyła się tradycyjnie odśpiewaniem Apelu Jasnogórskiego przy sarkofagu Prymasa Tysiąclecia.