Włodzimierz Rędzioch: - Jakie były początki Twojej pasji fotograficznej?

Arturo Mari: - Mój ojciec był fotografem amatorem, więc abym nie spędzał bezczynnie czasu na ulicy, zaprowadzał mnie do laboratorium fotograficznego w miejscowej szkole. Gdy miałem 6 lat, wiedziałem już wszystko o fotografii.

- Jednym słowem, jeżeli chodzi o fotografię, byłeś kimś w rodzaju cudownego dziecka...

- Można tak powiedzieć, ponieważ i mój ojciec, i mój dziadek pracowali w Watykanie. Za Spiżową Bramą wiedziano o mojej pasji. Gdy miałem 16 lat, hrabia Giuseppe Dalla Torre, ówczesny dyrektor „L’Osservatore Romano”, zapragnął mnie poznać, ponieważ spodobały mu się moje zdjęcia. Pamiętam jak dziś, że wyznaczył mi spotkanie na 9 marca 1956 r. o godz. 11. Tego dnia zostałem przyjęty jako fotograf i „wcielony” do firmy fotograficznej „Giordani”, ponieważ w tamtych odległych latach przy „L’Osservatore Romano” nie istniała jeszcze sekcja fotograficzna. Od samego początku moim zadaniem było dokumentowanie pontyfikatu - zajmowałem się tym przez 51 lat!

- Zacząłeś więc fotografować papieży, gdy na Stolicy Piotrowej zasiadał Pius XII. Co zapamiętałeś z Twojego pierwszego dnia pracy?

- Mój pierwszy serwis fotograficzny dotyczył uroczystości beatyfikacyjnej w Bazylice św. Piotra, której przewodniczył Pius XII. W tamtych czasach wystąpienia publiczne papieża były rzadkie, ale trwały bardzo długo. Gdy zobaczyłem papieża z tiarą niesionego na tronie, byłem bardzo wstrząśnięty. Ale co miałem robić - pstrykałem zdjęcia.

- Jaki był Pius XII?

- Pius XII był człowiekiem wysokim, smukłym i bardzo dostojnym. Gdy pewnego dnia wchodził do Bazyliki św. Piotra, rozłożył szeroko ramiona - zapamiętałem ten jego spontaniczny i opiekuńczy gest. Ale to były inne czasy. Papież prawie nigdy nie opuszczał Watykanu, a gdy w 1957 r. pojechał zainaugurować nowe centrum Radia Watykańskiego w Santa Maria di Galeria, niedaleko Rzymu, wydawało nam się, że jedzie na drugi koniec świata.

- Pius XII był pierwszym z sześciu papieży, których fotografowałeś. Następnym był Jan XXIII...

- Jan XXIII różnił się od poprzednich papieży - był serdeczny i bliski zwykłym ludziom. Za tą dobrodusznością kryła się jednak postawa surowa i bezkompromisowa, gdy chodziło o kwestie zasadnicze. Za jego pontyfikatu zostały zapoczątkowane wyjazdy papieży poza Watykan. Papież wprowadził tradycję wizyt w parafiach Rzymu, odwiedził szpital dziecięcy „Bambino Gesů”, więzienie „Regina Coeli”, podróżował do Asyżu i Loreto (udokumentowałem tę pierwszą papieską podróż pociągiem). A jak nie wspomnieć historycznego momentu, jakim było ogłoszenie Soboru Watykańskiego II w Bazylice św. Pawła za Murami...

- Z Pawłem VI podróżowałeś jeszcze więcej...

- To prawda. W 1964 r. z Pawłem VI byliśmy w Jerozolimie - po raz pierwszy papież leciał samolotem; lądowaliśmy na lotnisku w Ammanie w Jordanii. Pielgrzymowanie z Pawłem VI po Ziemi Świętej było naprawdę czymś bardzo emocjonującym! W 1970 r. polecieliśmy do Azji Wschodniej i Australii.
Paweł VI był człowiekiem nieśmiałym i zachowującym pewien dystans. Może dlatego ludzie go nie zrozumieli do końca, chociaż zrobił naprawdę wiele.

- Pontyfikat Jana Pawła I był jedynie „chwilą historii”, jeżeli możemy się tak wyrazić. Ty jednak zrobiłeś mu kilka unikalnych zdjęć...

- To prawda. Zrobiłem mu kilka pierwszych oficjalnych zdjęć, a następnie słynne zdjęcia w Ogrodach Watykańskich. Jedno z nich przeszło do historii: widać na nim Papieża od tyłu, kroczącego długą sosnową aleją. Było w tym zdjęciu coś bardzo melancholijnego, coś, co zwiastowało niedaleką dramatyczną przyszłość.

- Kolejnym papieżem był Jan Paweł II...

- Dwadzieścia siedem lat z Janem Pawłem II to całkiem inna sprawa. Jeżeli przebywasz z jakimś człowiekiem od 6 rano aż do wieczora, nie może być inaczej. W papieskim apartamencie drzwi zawsze były dla mnie otwarte. Dlatego zdarzało się, że niespodziewanie spotykałem Papieża lub uczestniczyłem w momentach „delikatnych” czy byłem świadkiem jakiejś dyskusji (bo w rodzinie się dyskutuje). Jednym słowem, dzięki dobroci Papieża czułem się kimś z rodziny - Jan Paweł II był dla mnie ojcem. Jeżeli przez dwadzieścia siedem lat jesteś pół metra od jakiejś osoby, zaczynasz „czuć” jej duszę. Dlatego nigdy nie zapomnę tego, co przeżyłem u boku Jana Pawła II.

- U boku tego „ojca” byłeś także w momentach bardzo dramatycznych. Jakie masz wspomnienia z 13 maja 1981 r.?

- Chwile zamachu były straszne. Poczułem się bardzo źle, ale instynktownie robiłem zdjęcia. Były to fotografie, których nigdy w życiu nie chciałbym robić.

- Którą papieską fotografię uważasz za najważniejszą?

- Niewątpliwie najważniejsze zdjęcie zrobiłem w Wielki Piątek 2005 r. Jan Paweł II patrzył na telewizyjną transmisję z Drogi Krzyżowej w Koloseum. Gdy procesja była przy XIV stacji, Papież dał znak ręką. Don Stanislao zapytał go więc, czego sobie życzy. Papież poprosił o krucyfiks. Następnie Ojciec Święty wziął w ręce krzyż, przez chwilę patrzył na Chrystusa, po czym przycisnął krucyfiks do serca i oparł o niego głowę. Uważam, że zdjęcie, które zrobiłem wówczas, symbolizuje całe życie Jana Pawła II, jego całkowite oddanie Chrystusowi cierpiącemu.

- To było jedno z ostatnich zdjęć, które zrobiłeś Janowi Pawłowi II. Później przyszedł czas agonii „naszego” Papieża - ostatnie dni spędziliśmy, modląc się pod oknami papieskiego apartamentu...

- Mam zawsze przed oczyma ostatnie chwile życia Papieża. Sześć godzin przed jego śmiercią abp Stanisław Dziwisz wezwał mnie do apartamentu. Wszedłem do pokoju i uklęknąłem. Byłem wstrząśnięty. Papież leżał w łóżku z głową przechyloną na bok. Gdy sekretarz powiedział: „Ojcze Święty, jest tu Arturo”, Papież zwrócił się w moją stronę i wyszeptał: „Arturo, z serca dziękuję ci za wszystko”. W jego wzroku było coś szczególnego - może przygotowywał się już na inne spotkanie...

- Gdy rozmawialiśmy kilka dni po śmierci Jana Pawła II, wyznałeś mi, że chcesz zakończyć swoją karierę w Watykanie wraz z końcem jego pontyfikatu. Tak się jednak nie stało - zostałeś, by służyć następnemu Papieżowi - człowiekowi, którego bardzo dobrze znałeś jako prefekta Kongregacji Nauki Wiary. Jaki jest Benedykt XVI?

- To człowiek bardzo wrażliwy i delikatny, tytan pracy - pomimo swoich 80 lat nigdy nie odpoczywa, poza krótkim spacerem w ogrodach lub przerwą na Różaniec. Jego biurko jest zawsze pełne dokumentów - wszystkie „problemy” trafiają na to biurko! Myślę, że ludzie do końca nie zdają sobie sprawy, ile pracują papieże.

- Mówi się, że Benedykt XVI nie lubi za bardzo kamer, mikrofonów, aparatów fotograficznych. Jednym słowem - nie lubi się eksponować przed mediami...

- Nie przesadzajmy. Gdy zobaczył mnie tuż po wyborze, poklepał mnie tak, jakby chciał mi dodać odwagi. Mnie zawsze „tolerował” i był ze mną cierpliwy. Wspomnę jedną historię. Pewnego popołudnia w czasie wakacji w górach powiedziałem mu: „Ojcze Święty, papieże nigdy nie są na wakacjach. A tu jest Arturo, który chce zrobić dla ludzi kilka zdjęć Jego Świątobliwości”. Bez problemu pozwolił, bym go fotografował, gdy spaceruje, pracuje przy biurku, odmawia Różaniec. W pewnym momencie, prawie dla żartu, wyskoczyłem z prośbą: - Oczywiście, Jego Świątobliwość od czasu do czasu gra na pianinie... Uśmiechnął się, zdjął z palca pierścień, siadł przy pianinie i zaczął grać dla mnie.

- Zawsze zastanawiałem się, ile zdjęć zrobiłeś w ciągu tych 51 lat. Chyba miliony?

- Nie wiem dokładnie, ale bardzo dużo. Pamiętam, gdy Jan Paweł II pojechał po raz pierwszy do Argentyny, wziąłem 600 filmów (wówczas nie było cyfrowych aparatów fotograficznych). Przed końcem podróży zabrakło mi filmów i nuncjusz apostolski musiał mi dokupić następnych 200.

- Wynika z tego, że tylko w ciągu jednej podróży zrobiłeś ok. 25 tys. zdjęć. Całkiem nieźle…

- Opowiem Ci jeden fakt. Pewnego razu wysłałem aparat fotograficzny do kontroli. Nie wiedziałem, że mój aparat ma wewnątrz licznik zdjęć. Zadzwoniono do mnie z laboratorium z pytaniem, czy nie zrobiłem im jakiegoś żartu, bo nigdy jeszcze nie widzieli aparatu, który wykonał tak wielką liczbę zdjęć.

- Nie ciążyło Ci robienie ciągle podobnych zdjęć w sytuacjach, które się powtarzały?

- Aby osiągnąć dobre rezultaty w tego typu pracy, trzeba pracować „z sercem” i być w „symbiozie” z fotografowaną osobą, w tym przypadku z papieżem. Gdybym tak nie pracował, robiłbym tylko nic nieznaczące zdjęcia. Papieże nie są trudni do fotografowania, sekret w tym, że trzeba „czuć” każdego z nich i zrozumieć, z kim ma się do czynienia.

29 kwietnia 2007 r. Arturo Mari po raz pierwszy uczestniczył w papieskiej ceremonii bez aparatów fotograficznych. Siedział razem z żoną, Ekwadorką z Guayaquil, w pierwszym rzędzie ławek Bazyliki św. Piotra, tak jak wielu innych zaproszonych gości - Benedykt XVI udzielał święceń kapłańskich 22 diakonom, wśród nich Juanowi Carlosowi z Legionu Chrystusa, synowi Mariego. Zdjęcia podczas tej ceremonii robił inny fotograf - Francesco Sforza, przez długie lata współpracownik Artura. Francesco, wysokiej klasy profesjonalista, uprzejmy i zawsze usłużny, wraz z przejściem na emeryturę „papieskiego fotografa” został mianowany capo fotocronista (naczelnym fotografem) biura fotograficznego „L’Osservatore Romano”. Teraz musimy się przyzwyczaić do tego nowego „cienia Papieża”, który obwieszony aparatami fotograficznymi, dyskretnie porusza się wokół Benedykta XVI, aby obiektywem dokumentować historię papiestwa i Kościoła.