Przywrócić blask świetności

Były one prowadzone od kilku lat, a ich inicjatorem był zmarły niedawno ks. Jan Jagodziński, kustosz sanktuarium i proboszcz parafii. Nad pracami konserwatorskimi czuwa Elżbieta Graboś, konserwator dzieł sztuki, artystka malarka. Jak sama wspomina, myślała, że praca w bielińskiej świątyni będzie łatwym zadaniem. Wcześniejsza konserwacja odbyła się w latach 70. XX wieku i prowadzona była przez nauczycieli, pod okiem których konserwatorka udoskonalała swoje umiejętności, m.in. w kolegiacie św. Anny w Krakowie.

– Z dokumentacji, jaką pozostawili, wynikało, że w trakcie renowacji w XIX wieku Teofil Kopystyński mocno przemalował freski. Ponadto użyte przez niego materiały spowodowały, że w niektórych miejscach gruba warstwa przemalowań wyglądała na spleśniałą. Znając jednak podejście ekipy pracującej przed 40 laty, spodziewałam się, że nasze działania przebiegną szybko i sprawnie. Tymczasem po pierwszych dniach sytuacja okazała się nieprawdopodobnie zagmatwana. Były takie miejsca, które musiałam kilkakrotnie przemywać, by usunąć późniejsze warstwy, w tym z lat 70., które z uwagi na zastosowanie żywic syntetycznych sprawiają wiele problemów – opowiada Elżbieta Graboś.

Pomóż w rozwoju naszego portalu

Wspieram

Reklama

– Trud jednak się opłacił. Kiedy zeszłam z rusztowania i z dołu spojrzałam na malowidło Stanisława Stroińskiego, zrozumiałam, jak wielkim kunsztem artystycznym mógł się szczycić. W trakcie zmywania i docierania do pierwotnej warstwy malarskiej nagle okazywało się, że anioł czy jakiś święty „odwracał” głowę w drugą stronę. To świadczy o tym, jak daleko posunięte były XIX-wieczne przemalowania. Cała bielińska polichromia powstała w technice al fresco, a prace postępowały niezwykle szybko. Niestety, malarz nie miał szczęścia do konserwatorów. Każdy kolejny twierdził bowiem, że jego poprzednik pozostawiał prace w stanie niedokończonym i nagminnie je poprawiał. Obserwowane od kilku lat zainteresowanie działalnością Stroińskiego przyniosło w efekcie nowe spojrzenie na pozostawione przez niego prace. Artysta malował ulotną plamą i jak mało kto potrafił oddać powietrze. Jego freski są nim przepełnione, jeśli można tak określić, oddychają pełną piersią. Dlatego nazwałam go „malarzem powietrza”. W niektórych partiach widoczny jest udział innych osób, zapewne uczniów Stroińskiego, którzy mieli odmienny temperament od swego mistrza – dodaje konserwatorka.

Koniec jest blisko

Prowadzone od kilku sezonów prace w tym roku dobiegają końca. Obecnie konserwacji poddawane są malowidła przy chórze w nawie głównej. Trzeba zauważyć, że prace mogą być prowadzone dzięki wielkiej ofiarności parafian oraz dotacji przyznawanych przez Urząd Marszałkowski w Rzeszowie, Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków oraz władze gminy.

Ogromna w tym zasługa ks. prob. Wojciecha Szpary szukającego różnych, dodatkowych źródeł finansowania. Koszty konserwacji i remontu kościoła są duże. Obecny duszpasterz, doskonale znając wartość historyczną i artystyczną zabytkowej świątyni, pragnie kontynuować i dokończyć dzieło rozpoczęte przez poprzednika śp. ks. Jana Jagodzińskiego.

Nowatorska metoda

Reklama

Elżbieta Graboś opracowała autorską metodę do czyszczenia polichromii w Bielinach. – Okazało się, że zespół konserwatorów krakowskich, pracujący podczas ostatniej renowacji, zastosował żywice syntetyczne, które bardzo ciężko jest zmyć. Na szczęście po roku samodzielnych prób udało mi się wypracować metodę z zastosowaniem myjek parowych, dzięki której można dokładnie je usunąć, nie uszkadzając oryginalnej warstwy malarskiej. Oprócz zdjęcia wtórnych przemalowań zabezpieczamy polichromię przed grzybami, które – niestety – pojawiały się na ścianach. Jest to prawdopodobnie jeszcze efekt XIX-wiecznej konserwacji przeprowadzonej przez Teofila Kopystyńskiego, który użył nie do końca dobrze przygotowanej kazeiny wapiennej, co spowodowało erozję biologiczną – opowiada konserwatorka.

Stanisław Stroiński urodził się w roku 1719.

Podziel się cytatem

Obecnie trwają prace pod chórem przy wejściu głównym, gdzie malarz umieścił sceny ukazujące męki piekielne. Jak mówi Elżbieta Graboś, nie udało się na razie natrafić na odręczny podpis autora fresków: – Boleję bardzo, że nie natrafiliśmy na podpis autora fresków, który rozwiałby wszelkie wątpliwości. Jak na razie wciąż przypisujemy je hipotetycznie Stanisławowi Stroińskiemu, malarzowi urodzonemu w 1719 r. Na autorstwo Stanisława Stroińskiego wskazano w XIX wieku. Być może istniały wówczas jakieś źródła, które nie zachowały się do naszych czasów.

Dzieje zbawienia

Polichromia bielińskiej świątyni przedstawia dzieje zbawienia. Na sklepieniu w prezbiterium widnieją sceny związane z narodzeniem Jezusa Chrystusa, natomiast w nawie ukazane jest niebiańskie Jeruzalem.

Reklama

– Boga Ojca w Trójcy Świętej otaczają wszyscy święci rozmieszczeni według ściśle określonej zasady. Po jednej stronie umieszczone zostały święte, którym przewodzi Matka Boża, po drugiej zaś święci. Bez trudu można rozpoznać także grupę świętych polskich na czele z św. Wojciechem, Stanisławem, Janem Kantym. Poniżej sklepienia malarz umieścił ojców Kościoła – świętych: Hieronima, Grzegorza, Augustyna i Ambrożego oraz Dominika i Ignacego Loyolę. Poza tym w nawie i prezbiterium można dostrzec apostołów oraz niektórych doktorów Kościoła, w tym św. Tomasza z Akwinu. Sklepienie prezbiterium zdobią sceny związane z przyjściem Zbawiciela na ziemię, począwszy od zwiastowania, poprzez nawiedzenie św. Elżbiety, Boże narodzenie po pokłon Trzech Króli. Dopełnieniem całości polichromii są cztery malowane iluzjonistyczne ołtarze boczne w nawie, które przedstawiają również świętych – wyjaśnia Elżbieta Graboś.

Słowo o artyście

Stanisław Stroiński urodził się we Lwowie w 1719 r. Malarstwa uczył się najprawdopodobniej u zakonnego malarza o. Benedykta Mazurkiewicza. Dzięki talentowi i pracowitości otrzymał najpierw w 1759 r. przywilej królewski na wolne wykonywanie sztuki malarskiej, zaś w 6 lat później spotkał go niemały zaszczyt. Od króla Stanisława Augusta Poniatowskiego otrzymał godność królewskiego sekretarza. Być może stał za tym możny i wpływowy protektor malarza – sam arcybiskup lwowski Wacław Sierakowski.

Historycy sztuki przyjmują, że Stroiński pracował w 19 kościołach, w tym m.in. w katedrze lwowskiej. Działał przede wszystkim na południowo-wschodnim obszarze ówczesnej Rzeczypospolitej. Zmarł 26 kwietnia 1802 r.

Drodzy Bracia i Siostry, Jednym z największych mistrzów średniowiecznej teologii jest św. Albert Wielki. Tytuł „wielki” („magnus”), z jakim przeszedł on do historii, wskazuje na bogactwo i głębię jego nauczania, które połączył ze świętością życia. Już jemu współcześni nie wahali się przyznawać mu wspaniałych tytułów; jeden z jego uczniów, Ulryk ze Strasburga, nazwał go „zdumieniem i cudem naszej epoki”. Urodził się w Niemczech na początku XIII wieku i w bardzo młodym wieku udał się do Włoch, do Padwy, gdzie mieścił się jeden z najsłynniejszych uniwersytetów w średniowieczu. Poświęcił się studiom „sztuk wyzwolonych”: gramatyki, retoryki, dialektyki, arytmetyki, geometrii, astronomii i muzyki, tj. ogólnej kultury, przejawiając swoje typowe zainteresowanie naukami przyrodniczymi, które miały się stać niebawem ulubionym polem jego specjalizacji. Podczas pobytu w Padwie uczęszczał do kościoła Dominikanów, do których dołączył później, składając tam śluby zakonne. Źródła hagiograficzne pozwalają się domyślać, że Albert stopniowo dojrzewał do tej decyzji. Mocna relacja z Bogiem, przykład świętości braci dominikanów, słuchanie kazań bł. Jordana z Saksonii, następcy św. Dominika w przewodzeniu Zakonowi Kaznodziejskiemu, to czynniki decydujące o rozwianiu wszelkich wątpliwości i przezwyciężeniu także oporu rodziny. Często w latach młodości Bóg mówi do nas i wskazuje plan naszego życia. Jak dla Alberta, także dla nas wszystkich modlitwa osobista, ożywiana słowem Bożym, przystępowanie do sakramentów i kierownictwo duchowe oświeconych mężów są narzędziami służącymi odkryciu głosu Boga i pójściu za nim. Habit zakonny otrzymał z rąk bł. Jordana z Saksonii. Po święceniach kapłańskich przełożeni skierowali go do nauczania w różnych ośrodkach studiów teologicznych przy klasztorach Ojców Dominikanów. Błyskotliwość intelektualna pozwoliła mu doskonalić studium teologii na najsłynniejszym uniwersytecie tamtych czasów - w Paryżu. Św. Albert rozpoczął wówczas tę niezwykłą działalność pisarską, którą miał odtąd prowadzić przez całe życie. Powierzano mu ważne zadania. W 1248 r. został oddelegowany do zorganizowania studium teologii w Kolonii - jednym z najważniejszych ośrodków Niemiec, gdzie wielokrotnie mieszkał i która stała się jego przybranym miastem. Z Paryża przywiózł ze sobą do Kolonii swego wyjątkowego ucznia, Tomasza z Akwinu. Już sam fakt, że był nauczycielem św. Tomasza, byłby zasługą wystarczającą, aby żywić głęboki podziw dla św. Alberta. Między obu tymi wielkimi teologami zawiązały się stosunki oparte na wzajemnym szacunki i przyjaźni - zaletach ludzkich bardzo przydatnych w rozwoju nauki. W 1254 r. Albert został wybrany na przełożonego „Prowincji Teutońskiej”, czyli niemieckiej, dominikanów, która obejmowała wspólnoty rozsiane na rozległym obszarze Europy Środkowej i Północnej. Wyróżniał się gorliwością, z jaką pełnił tę posługę, odwiedzając wspólnoty i wzywając nieustannie braci do wierności św. Dominikowi, jego nauczaniu i przykładom. Jego przymioty i zdolności nie uszły uwadze ówczesnego papieża Aleksandra IV, który zapragnął, by Albert towarzyszył mu przez jakiś czas w Anagni - dokąd papieże udawali się często - w samym Rzymie i w Viterbo, aby zasięgać jego rad w sprawach teologii. Tenże papież mianował go biskupem Ratyzbony - wielkiej i sławnej diecezji, która jednak przeżywała trudne chwile. Od 1260 do 1262 r. Albert pełnił tę posługę z niestrudzonym oddaniem, przywracając pokój i zgodę w mieście, reorganizując parafie i klasztory oraz nadając nowy bodziec działalności charytatywnej. W latach 1263-64 Albert głosił kazania w Niemczech i Czechach na życzenie Urbana IV, po czym wrócił do Kolonii, aby podjąć na nowo swoją misję nauczyciela, uczonego i pisarza. Będąc człowiekiem modlitwy, nauki i miłości, cieszył się wielkim autorytetem, gdy wypowiadał się z okazji różnych wydarzeń w Kościele i społeczeństwie swoich czasów: był przede wszystkim mężem pojednania i pokoju w Kolonii, gdzie doszło do poważnego konfliktu arcybiskupa z instytucjami miasta; nie oszczędzał się podczas II Soboru Lyońskiego, zwołanego w 1274 r. przez Grzegorza X, by doprowadzić do unii Kościołów łacińskiego i greckiego po podziale w wyniku wielkiej schizmy wschodniej z 1054 r.; wyjaśnił myśl Tomasza z Akwinu, która stała się przedmiotem całkowicie nieuzasadnionych zastrzeżeń, a nawet oskarżeń. Zmarł w swej celi w klasztorze Świętego Krzyża w Kolonii w 1280 r. i bardzo szybko czczony był przez swoich współbraci. Kościół beatyfikował go w 1622 r., zaś kanonizacja miała miejsce w 1931 r., gdy papież Pius XI ogłosił go doktorem Kościoła. Było to uznanie dla tego wielkiego męża Bożego i wybitnego uczonego nie tylko w dziedzinie prawd wiary, ale i w wielu innych dziedzinach wiedzy; patrząc na tytuły jego licznych dzieł, zdajemy sobie sprawę z tego, że jego kultura miała w sobie coś z cudu, i że jego encyklopedyczne zainteresowania skłoniły go do zajęcia się nie tylko filozofią i teologią, jak wielu mu współczesnych, ale także wszelkimi innymi, znanymi wówczas dyscyplinami, od fizyki po chemię, od astronomii po mineralogię, od botaniki po zoologię. Z tego też powodu Pius XII ogłosił go patronem uczonych w zakresie nauk przyrodniczych i jest on też nazywany „Doctor universalis” - właśnie ze względu na rozległość swoich zainteresowań i swojej wiedzy. Niewątpliwie metody naukowe stosowane przez św. Alberta Wielkiego nie są takie jak te, które miały się przyjąć w późniejszych stuleciach. Polegały po prostu na obserwacji, opisie i klasyfikacji badanych zjawisk, w ten sposób jednak otworzył on drzwi dla przyszłych prac. Św. Albert może nas wiele jeszcze nauczyć. Przede wszystkim pokazuje, że między wiarą a nauką nie ma sprzeczności, mimo pewnych epizodów, świadczących o nieporozumieniach, jakie odnotowano w historii. Człowiek wiary i modlitwy, jakim był św. Albert Wielki, może spokojnie uprawiać nauki przyrodnicze i czynić postępy w poznawaniu mikro- i makrokosmosu, odkrywając prawa właściwe materii, gdyż wszystko to przyczynia się do podsycania pragnienia i miłości do Boga. Biblia mówi nam o stworzeniu jako pierwszym języku, w którym Bóg, będący najwyższą inteligencją i Logosem, objawia nam coś o sobie. Księga Mądrości np. stwierdza, że zjawiska przyrody, obdarzone wielkością i pięknem, są niczym dzieła artysty, przez które, w podobny sposób, możemy poznać Autora stworzenia (por. Mdr 13, 5). Uciekając się do porównania klasycznego w średniowieczu i odrodzeniu, można porównać świat przyrody do księgi napisanej przez Boga, którą czytamy, opierając się na różnych sposobach postrzegania nauk (por. Przemówienie do uczestników plenarnego posiedzenia Papieskiej Akademii Nauk, 31 października 2008 r.). Iluż bowiem uczonych, krocząc śladami św. Alberta Wielkiego, prowadziło swe badania, czerpiąc natchnienie ze zdumienia i wdzięczności w obliczu świata, który ich oczom - naukowców i wierzących - jawił się i jawi jako dobre dzieło mądrego i miłującego Stwórcy! Badanie naukowe przekształca się wówczas w hymn chwały. Zrozumiał to doskonale wielki astrofizyk naszych czasów, którego proces beatyfikacyjny się rozpoczął, Enrico Medi, gdy napisał: „O, wy, tajemnicze galaktyki... widzę was, obliczam was, poznaję i odkrywam was, zgłębiam was i gromadzę. Z was czerpię światło i czynię zeń naukę, wykonuję ruch i czynię zeń mądrość, biorę iskrzenie się kolorów i czynię zeń poezję; biorę was, gwiazdy, w swe ręce i drżąc w jedności mego jestestwa, unoszę was ponad was same, i w modlitwie składam was Stwórcy, którego tylko za moją sprawą wy, gwiazdy, możecie wielbić” („Dzieła”. „Hymn ku czci dzieła stworzenia”). Św. Albert Wielki przypomina nam, że między nauką a wiarą istnieje przyjaźń, i że ludzie nauki mogą przebyć, dzięki swemu powołaniu do poznawania przyrody, prawdziwą i fascynującą drogę świętości. Jego niezwykłe otwarcie umysłu przejawia się także w działalności kulturalnej, którą podjął z powodzeniem, a mianowicie w przyjęciu i dowartościowaniu myśli Arystotelesa. W czasach św. Alberta szerzyła się bowiem znajomość licznych dzieł tego filozofa greckiego, żyjącego w IV wieku przed Chrystusem, zwłaszcza w dziedzinie etyki i metafizyki. Ukazywały one siłę rozumu, wyjaśniały w sposób jasny i przejrzysty sens i strukturę rzeczywistości, jej zrozumiałość, wartość i cel ludzkich czynów. Św. Albert Wielki otworzył drzwi pełnej recepcji filozofii Arystotelesa w średniowiecznej filozofii i teologii, recepcji opracowanej potem w sposób ostateczny przez św. Tomasza. Owa recepcja filozofii, powiedzmy pogańskiej i przedchrześcijańskiej, oznaczała prawdziwą rewolucję kulturalną w tamtych czasach. Wielu myślicieli chrześcijańskich lękało się bowiem filozofii Arystotelesa, filozofii niechrześcijańskiej, przede wszystkim dlatego, że prezentowana przez swych komentatorów arabskich, interpretowana była tak, by wydać się, przynajmniej w niektórych punktach, jako całkowicie nie do pogodzenia z wiarą chrześcijańską. Pojawiał się zatem dylemat: czy wiara i rozum są w sprzeczności z sobą, czy nie? Na tym polega jedna z wielkich zasług św. Alberta: zgodnie z wymogami naukowymi poznawał dzieła Arystotelesa, przekonany, że wszystko to, co jest rzeczywiście racjonalne, jest do pogodzenia z wiarą objawioną w Piśmie Świętym. Innymi słowy, św. Albert Wielki przyczynił się w ten sposób do stworzenia filozofii samodzielnej, różnej od teologii i połączonej z nią wyłącznie przez jedność prawdy. Tak narodziło się w XIII wieku wyraźne rozróżnienie między tymi dwiema gałęziami wiedzy - filozofią a teologią - które we wzajemnym dialogu współpracują zgodnie w odkrywaniu prawdziwego powołania człowieka, spragnionego prawdy i błogosławieństwa: i to przede wszystkim teologia, określona przez św. Alberta jako „nauka afektywna”, jest tą, która wskazuje człowiekowi jego powołanie do wiecznej radości, radości, która wypływa z pełnego przylgnięcia do prawdy. Św. Albert Wielki potrafił przekazać te pojęcia w sposób prosty i zrozumiały. Prawdziwy syn św. Dominika głosił chętnie kazania ludowi Bożemu, który zdobywał swym słowem i przykładem swego życia. Drodzy Bracia i Siostry, prośmy Pana, aby nie zabrakło nigdy w Kościele świętym uczonych, pobożnych i mądrych teologów jak św. Albert Wielki, i aby pomógł on każdemu z nas utożsamiać się z „formułą świętości”, którą realizował w swoim życiu: „Chcieć tego wszystkiego, czego ja chcę dla chwały Boga, jak Bóg chce dla swej chwały tego wszystkiego, czego On chce”, tzn. aby upodabniać się coraz bardziej do woli Boga, aby chcieć i czynić jedynie i zawsze to wszystko dla Jego chwały.